e-Księgarnia Wydawnictwa Naukowego SILVA RERUM

128.00 brutto

Przypadki kryminalne. Oblicza Dextera – dyskusja nad sprawstwem, winą, karą

Dla wersji drukowanej:
Koszt przesyłki kurierskiej: 20 zł
Czas realizacji: 2-3 dni robocze
Przy zamówieniu od 6 egz. jednego tytułu oferujemy rabat w wysokości 40% ceny regularnej. Rabat zostanie naliczony automatycznie po dodaniu pozycji do koszyka.

ISBN 978-83-66353-86-2 – Książka w miękkiej oprawie
ISBN 978-83-66353-87-9 – Publikacja elektroniczna online lub do ściągnięcia

Pobierz plik DEMO – Ciemna liczba VI demo

Meet The Author

Przypadki kryminalne. Oblicza Dextera – dyskusja nad sprawstwem, winą, karą

Pod redakcją naukową
Joanny Stojer-Polańskiej
Pauliny M. Wiśniewskiej
Ilustracje Dariusz Piekarski

Recenzja naukowa
dr hab. Aleksandra Wentkowska, prof. UŚ
mł. insp. Małgorzata Puzio-Broda, Centrum Poszukiwań Osób Zaginionych KGP
UWAGA! Publikacja zawiera drastyczne treści!

W zakładkach publikujemy spis treści oraz wstęp w wersji polskiej i angielskiej /kliknij, by otworzyć/

 

Wstęp

Kolejne wydanie Przypadków kryminalnych nawiązuje do filmowej postaci Dextera.
Człowieka, który służąc w Policji, w bardzo kontrowersyjny sposób zajmował się
zwalczaniem przestępczości, eliminując tych zabójców, których nie pozwalały osadzić
w więzieniu procedury, i tych, których obejmowała ciemna liczba przestępstw, a więc
pozostawali nieuchwytni. Oczywiście tylko pozornie byli nieuchwytni, gdyż Dexter
skutecznie wykrywał i zabijał złych ludzi. Nie czynił tego jednak, przestrzegając procedur
postępowania karnego, które zachowywał za to podczas oficjalnej pracy technika
kryminalistyki. Kierował się ustalonym wcześniej z ojczymem Harrym własnym kodeksem.
Czy jego zachowanie może być usprawiedliwione?
W pierwszym tekście w książce opisana jest fabuła serialu i dylematy, które możemy
rozważyć – w kontekście postrzegania Dextera jako bohatera czy też antybohatera.
Jaki naprawdę jest człowiek? Co to znaczy, że znamy kogoś i czy faktycznie wiemy
o naszych bliskich wszystko, co istotne? Dlaczego Dexter tak postępuje? To wpływ
patologicznych doświadczeń z dzieciństwa czy wolna wola dorosłego człowieka? Czy
w tej konkretnie sytuacji, w której znalazł się Dexter, można i należy postąpić inaczej?
Oczywiście Dexter jest postacią fikcyjną i tylko punktem wyjścia do rozważań
o sprawstwie, winie i karze.
Oceniamy człowieka przez pryzmat czynu, ale i okoliczności jego popełnienia.
Często w jakiś sposób wyobrażamy sobie sprawcę przestępstwa. Najczęściej potępiamy
za czyn kryminalny, ale bywa, że potrafimy przestępcę usprawiedliwić czy nawet
sprawcy współczuć. Często dzieje się tak w sytuacji, kiedy ofiara przemocy staje się
w późniejszym życiu sprawcą. Kiedy ktoś doświadczył przemocy, może ją później
stosować. Czasami dziecko otrzymuje od opiekunów taki właśnie przemocowy wzór
postępowania i rozwiązywania konfliktów, nie zna innego. Czy to je usprawiedliwia?
Czy jeśli sprawca po czynie przyznaje się, żałuje, poddaje się resocjalizacji, to czy jest
już innym człowiekiem? Czy nadal przestępcą? Każdą historię kryminalną można opowiedzieć
przez pryzmat ofiary, ale i z perspektywy sprawcy – i w zależności od tego,
która nas przekona, ocena tej samej sprawy może być różna.
To trudne, jak zdefiniować przestępcę w sensie społecznym. W sensie prawnokarnym
wydaje się łatwiejsze, ale przecież żyjemy pośród sprawców przestępstw, bo nie
wszyscy zostali ujawnieni i wykryci. Wszak ciemna liczba i przestępczość ujawniona,
ale bez ustalenia sprawcy powoduje, że musimy mieć świadomość życia pośród sprawców.
Dla ilu z nich czyn był jednorazowy, a ilu z nich powtórzy zachowanie, bo nie
spotkało się ono z reakcją i potępieniem? Z drugiej strony nawet osoby, które zostały
ukarane i odbyły karę, mogą wrócić na drogę przestępstwa albo tak naprawdę nigdy
z niej nie zejść. Co może sprawić, że resocjalizacja zadziała? Czy to jest decyzja człowieka,
czy też splot okoliczności? Co z uwikłaniem człowieka w nieszczęśliwy zbieg
wypadków? Przez jaki pryzmat oceniać: poczucia krzywdy, próby jej naprawienia,
okoliczności łagodzących czy obciążających sprawcę oraz konsekwencji? Często jedne
i drugie w sprawie się pojawiają.
Ciemna liczba obejmuje zdarzenia poza statystykami przestępczości, ale i te, które
są błędnie zakwalifikowane. Ktoś może przestępstwa nie zgłosić, bo się boi czy wstydzi
albo jest tak bezradny, że nie da rady zgłosić. Czasami człowiek zostaje uwikłany
w przerastającą go sytuację w taki sposób, że nie ma nadziei na nic. Jest zastraszony,
przerażony i bezradny. Często w wyniku działania sprawcy przestępstwa. Bywa, że taki
stan trwa latami, kiedy ktoś doświadcza przemocy fizycznej czy psychicznej. Nie zawsze
widać ślady świadczące o pokrzywdzeniu. Czasami ofiara nie prosi o pomoc, a nawet
nie jest w stanie skorzystać z tej oferowanej.
Ofiara przestępstwa z ciemnej liczby bardzo się boi. Sprawcy, bo ten jest nieprzewidywalny,
uzależnił ofiarę od stosowanej i dawkowanej latami przemocy. Boi się, że
nikt jej nie uwierzy. Dlatego czasami tak nierozsądnie się zachowuje, tak długo milczy
i chroni przestępcę. Boi się, często chroni nie tylko siebie – czasem sprawca szantażuje
i grozi że zrobi krzywdę innym: zabije dzieci, psa. Grozi, że popełni samobójstwo.
Czasami przez długi czas nikt z zewnątrz tego nie widzi. Bywa, że widzą wszyscy, ale
nikt z tym nic nie robi.
Czasami jednak to organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości nie podejmują działań,
które są konieczne, by wyjaśnić zdarzenie. Dzieje się tak choćby w przypadku
zaginięć, które okazują się zabójstwami. Kiedy brakuje śladów materialnych, część
spraw zostaje zapomniana. Bywa, że wracają do nich policyjne archiwa X. Zdarzeń tego
rodzaju może w ogóle nie być w danych na temat przestępczości albo będą w rubryczce
„czyny z art. 189 Kodeksu karnego, czyli bezprawne pozbawienie wolności”. Jest to
próba zaklinania rzeczywistości, poradzenia sobie z czymś, co formalnie wydaje się
trudne, choć w rzeczywistości może być oczywiste. W książce są opisane takie historie
zaginięć, które najprawdopodobniej są zabójstwami.
Czasami trudne dzieciństwo sprawcy albo to, że nadal jest dzieckiem, wywołuje
problemy z przywróceniem poczucia sprawiedliwości. Z jednej strony oczekujemy
wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom i brak przypisywania winy dziecku,
z drugiej wiemy, że jest możliwość dopuszczenia się zbrodni przez dziecko. Zbrodni
w sensie społecznym, nie prawnokarnym. To również wyzwanie, z jakim należy się zmierzyć.
Bywa, że uprzednia karalność rzutuje na dalsze życie człowieka – w książce zawarto
zarówno historię, kiedy stygmat przeszłości przylepiono człowiekowi, który się
zresocjalizował, jak i przypadek, kiedy zabójca dopuścił się kolejnego czynu przeciwko
życiu, choć sądzono, że działalność przestępcza to już przeszłość. Skąd mamy wiedzieć,
jaki jest człowiek? Rozważania dotyczące czynników biologicznych determinujących
nasze zachowanie, jak i czynników społecznych i sytuacyjnych pojawiają się w wielu
tekstach – co kształtuje człowieka najmocniej? Jak pracować ze sprawcami? Czy da
się wyłapać wcześniej sygnały świadczące o skłonności do popełnienia przestępstwa?
Bardzo duże wrażenie zrobił na nas fragment książki Niewybaczalne1: „Nie wrócił
już na lekcje. Poszedł na pola, z palącym ogniem w trzewiach. Jeszcze do niedawna
wydawało mu się, że świat nie zawsze jest do końca sprawiedliwy i nie zawsze wynagradza
uczciwość, a teraz był o tym przekonany. Rzeczywistość składała się z ofiar
i drapieżników. Jedni nieustająco wygrywali, drudzy musieli się pogodzić ze swoim
marnym losem.
Tamtego dnia, gdy czara goryczy się przelała, Gutek zdecydował, że on także stanie
się drapieżnikiem. Najlepszym, jakiego kiedykolwiek widział”. To decyzja podjęta przez
młodego człowieka, który został skrzywdzony. Czy rzeczywiście tak łatwo przekroczyć
granicę między byciem pokrzywdzonym a sprawcą?
Potocznie często pojawia się określenie „psychopata”, często w bardzo różnych
sprzecznych kontekstach. Jakie cechy dostajemy, kiedy się rodzimy, co kształtują w nas
rodzice, a co środowisko? Co motywuje ludzi do przestrzegania prawa? Próba odpowiedzi
na te pytania i rozważania dotyczące tych zagadnień zawarte są w rozdziale pierwszym.
Rozdział drugi dotyczy działań na rzecz osób zaginionych. Ta tematyka zawsze
pojawia się w ramach Przypadków kryminalnych, bowiem za zaginięcie może być odpowiedzialny
człowiek, który dopuścił się różnych przestępstw i próbuje pozacierać ślady.
Nie istnieje przestępstwo doskonałe, ale niektóre sprawy są bardzo trudne. Zaginięcia,
które przez lata pozostają niewyjaśnione, są trudne dla rodzin. Kiedyś matka zaginionej
dziewczyny zapytała, czy ona – jako matka – musi mieć serce z kamienia czy ze stali,
skoro tyle lat czeka na wiadomość o swoim dziecku. Sprawa ta najprawdopodobniej
jest zabójstwem, a ciało zaginionej pozostaje ukryte. Ból rodzin czekających na odnalezienie
osoby bliskiej jest niewyobrażalny.
Nadal istnieje potrzeba wymiany doświadczeń przy zaginięciach – dotycząca zarówno
pracy na miejscy zaginięcia, używania technologii i psów do poszukiwań, rozmowy
z rodziną zaginionego, korzystanie ze spraw już rozwiązanych pod kątem budowania
wersji śledczych, jak i korzystania z pracy psychologa – po to, by wyłapywać sygnały
oszukiwania, jak i zrozumieć mechanizmy psychologiczne związane z poczuciem winy,
wypieraniem pewnych informacji i zaprzeczania czy też strachem.
W poszukiwania bywają zaangażowani dziennikarze, wracają do spraw zapomnianych,
ale i takich, które są bardzo medialne, a pomimo to nierozwiązane. Pokazują
możliwości, jakie mamy, pracując przy zaginięciach, ale i przypominają sprawy szerokiemu gronu osób.
Dla jednych to ciekawe informacje o sprawach, dla rodzin ból
oczekiwania, a dla sprawców może wyrzut sumienia, albo przynajmniej przesłanie, że
nie zapomina się o zbrodniach i nie istnieje coś takiego jak zbrodnia doskonała.
Czasami sprawca przestępstwa doskonale się maskuje przez lata. A może to nie
doskonała maska, ale fakt, że inni nie chcieli zobaczyć w człowieku z daną pozycją
sprawcy? Rozdział trzeci książki skłania do zastanowienia się, jaka pozycja sprawcy
i ofiary wpływa na szanse, by sprawiedliwości stało się zadość. Czy można być jednocześnie
dobrym i złym? Czy liczą się intencje czy skutki? Jak to rozliczy wymiar
sprawiedliwości?
Wśród Autorów publikacji są osoby zaangażowane w walkę z przestępczością,
ochronę i pomoc pokrzywdzonym i ich rodzinom. Są to funkcjonariusze służb mundurowych
i wymiaru sprawiedliwości, kuratorzy sądowi, członkowie grup poszukiwawczych,
dziennikarze, biegli z zakresu nauk sądowych, naukowcy i praktycy z zakresu
badania przestępczości. Niektóre teksty mają bardzo naukowy charakter, inne opisują
problemy pojawiające się w działaniach faktycznych albo sprawy, które czekają na
swoje rozwiązanie. Dlatego niektóre teksty napisane są w rygorze tekstu naukowego,
inne w postaci popularnonaukowej lub doniesienia z działań faktycznych. Do Autorów
należy także zaliczyć Dariusza Piekarskiego, którego grafiki uzupełniają każdy tekst.
Chwila refleksji jest potrzebna, kiedy przychodzi nam rozważyć sprawstwo, winę i karę.
Przy tym wszystkim pamiętać należy, że serial „Dexter” to dobre kino kryminalne,
mające wielu fanów. Intrygujący bohater, nietuzinkowa, wręcz prowokacyjna fabuła
osadzona w realiach amerykańskiego wielokulturowego społeczeństwa XXI w., znakomite
dialogi i silne osobowościowo postaci to walory tego obrazu. Serial „Dexter”
to jednak przede wszystkim film, fikcja fabularna. Zarazem film, który ze względu na
swą popularność prowokuje do ważnych społecznie dyskusji.
dr Joanna Stojer-Polańska,
dr Paulina M. Wiśniewska

Introduction /en/

The next issue of Criminal Incidents is centered around the movie character Dexter.

Whilst serving in the police force, Dexter used a pretty controversial method to fight crime. He would eliminate killers who couldn’t be convicted by law, as well as those whose crimes remained hidden and were therefore impossible to catch. Only temporarily, because Dexter was very effective in finding and killing bad people. He wasn’t, however, doing all that within the bounds of criminal law which he used during his day-to-day job as a forensic blood splatter analyst. He was in fact following a code he and his stepfather Harry had established. Can Dexter’s behavior be justified?

The first text in the book discusses the series’ plot and its many dilemmas when it comes to perceiving Dexter as either a hero or an antihero. What is a person really like? What do we mean when we say that we know somebody, and do we really know everything we’re supposed to know about our loved ones? Why does Dexter act the way he does? Is it the influence of traumatic childhood experiences or the free will of a grown man? Is it possible to act differently in the same situation Dexter was in? Dexter is, of course, merely a fictional character and a starting point to a discussion about perpetration, fault, and punishment.

We judge a person not only through the lens of their actions but also their circumstances. We frequently tend to have a certain image of a perpetrator of a crime. We usually condemn them for their offense but there are situations where we’re able to justify their actions or even show sympathy towards them. It often happens when a victim of violence later becomes a perpetrator. When someone experiences violence, it’s often likely they too might one day use it. When a child sees their parents use violence as a way of resolving conflicts, violence becomes the only pattern ingrained in its mind. Does this make it any more justifiable? If an offender admits his crime, shows remorse, and submits to rehabilitation, does it mean he’s become a whole new person? Is he still considered a criminal? Every story of a crime can be told from both the victim’s and the perpetrator’s standpoint. Depending on whose version is more convincing, the same case might be looked at differently.

It’s hard to define a criminal in a social sense. It seems easier to define one in a legal or penal sense, but we have to be aware that we live amongst criminals, since not all of them have been discovered and prosecuted. How many of them will commit a crime only once, and how many of them will repeat it because their actions haven’t been met with punishment? On the other hand, even people who have been convicted and have served their time can go back to committing crimes. What could ensure that rehabilitation is effective? Is a crime merely one person’s choice, or is it a set of circumstances? What if a person is involved in an unfortunate accident? How do we assess things like the level of remorse, the will to right one’s wrongs, mitigating and aggravating circumstances, consequences? Oftentimes criminal cases involve many of those.

The so-called dark figure of crime describes incidents that aren’t included in crime statistics as well as those that were mistakenly included. A person might refrain from reporting a crime because they’re scared or ashamed, or they may feel too helpless to do it. Sometimes a person might be involved in a situation so terrifying it renders them completely hopeless. They’re intimidated, afraid, and helpless. It usually happens because of the perpetrator’s actions. This kind of state can last ages, especially when the victim is subject to physical or mental abuse. The signs of harm aren’t always visible. Sometimes the victim doesn’t ask for help or isn’t even able to use the help offered to them.

A victim of a crime from the dark figure category is very scared. Scared of the unpredictable perpetrator, who’s made them completely dependent through longterm abuse. Scared that nobody will believe them. This is why victims may sometimes act unreasonably, why they stay silent for so long, or why they protect their abusers. Oftentimes, the victim has to protect others because the abuser threatens that they’re going to hurt (or even kill) other people – the kids or the family dog. The abuser may also blackmail their victim with suicide. Sometimes nobody sees what’s going on. Sometimes everybody sees but no one acts.

Sometimes it’s law enforcement agencies and the justice system that don’t act when necessary. This happens in particular when it comes to missing people who later turn up dead. When there are no physical traces available, many cases end up getting forgotten, unless they later happen to get re-opened through police X-Files. These types of crimes are usually completely omitted from official crime data or are included under acts defined by Article 189 of the Polish Criminal Code, i.e. “wrongful imprisonment”. This is an attempt to hide reality and deal with an issue that formally may seem quite difficult but in actuality might be quite obvious. The book describes cases of disappearances that most likely are actually homicides.

Sometimes the perpetrator’s tough childhood or them still being a child causes issues with restoring a sense of justice. On one hand, we expect a criminal justice system that’s friendly towards children and doesn’t put blame on them, on the other hand, we’re well aware that children are capable of committing crimes. Crimes in a social, not legal sense. That in itself is another challenge to face.

Sometimes it happens that a prior conviction influences a person’s further life. The book includes a story of two cases: one describes the stigma one man faced despite being rehabilitated, another one talks about an incident where a convicted murderer committed another killing despite people being certain he wouldn’t re-offend again. Discussions regarding possible biological, social, and situational factors and the ways they shape our behavior appear in several texts. Which component has the biggest influence on a person? What’s the best way to work with offenders? Is it possible to notice red flags about a person’s propensity towards criminiality earlier?

An excerpt from the book The Unforgivable left a lasting impression on us: “He never returned to class. He went out to the fields with a fire burning in his gut. Not that long ago it seemed to him that the world might not be in fact fair and might not always reward honesty. Now he was certain of that. Reality consisted of predators and prey. The former always kept winning, the latter had to come to terms with its miserable fate. That day was the last straw and Gutek made the decision to become a predator as well, the best predator he’d ever seen.” That was a choice made by a young person who had been hurt. Is it really that easy to cross the line between being a victim and a perpetrator? The term psychopath often gets thrown around in contradictory contexts. What are the traits we inherit at birth? What things do our parents and our environment mold in us? What motivates people to obey the law? An attempt to answer these questions and discussions regarding these issues are all included in chapter 1.

The second chapter concerns the measures taken regarding missing people. This theme is ever-present in Criminal Incidents because a disappearance can in fact be orchestrated by a person who has committed crimes and is now trying to cover their tracks. There’s no such a thing as a perfect crime, though some cases are tough to crack. Disappearances that stay unanswered for years are incredibly hard on families. One missing girl’s mother asked whether she, as a mother, must have a heart of steel or stone, since she has to wait so many years for any news about her child. Her case is most likely a homicide but the missing girl’s body is yet to be found. The pain of families waiting for their loved ones to be found is inexplicable. Missing person cases still involve cooperation in several aspects – they require work directly in the place of disappearance, the usage of technology and K-9 dogs, conversations with the disappeared person’s family, drawing from solved cases in order to aid the investigation, as well as consulting psychologists. All these are done to detect signs of deception and to understand the psychological mechanisms behind guilt, denial, contradiction, and fear.

Journalists frequently get involved in searches – they re-investigate forgotten cases as well as those that remain unsolved despite media attention. They present us the possibilities we have when working with disappearances and remind people about those cases. For some, it’s a dose of interesting information, for the families it’s merely adding to the pain of anticipation. For the perpetrators, it hopefully provokes a pang of guilt or at least serves as a reminder that crimes are never forgotten and there’s no perfect crime. Sometimes the perpetrator stays hidden for years. Perhaps it’s thanks to some sort of great disguise or the fact that people refuse to accept that a person of a certain status could be the culprit. The third chapter of the book encourages the reader to consider how the perpetrator’s and victim’s positions influence the possibility of achieving justice. Is it possible to be simultaneously good and bad? Do intentions or consequences matter more? How does the criminal justice system assess that?

The authors of the publication include persons involved in areas such as fighting crime as well as protecting and supporting victims and their families. These are members of law enforcement agencies, parole officers, members of search groups, journalists, legal experts, scientists and practitioners in the field of criminology. Some texts are of a strictly scientific nature, others describe issues within actual activities and unsolved cases. That’s why certain texts are written according to the rules of academic papers whilst others are more conventional or include reports from actual activities. Dariusz Piekarski, whose artwork accompanies each text, is of course included as one of the authors. A moment of reflection is necessary when pondering crime, fault, and punishment. At the same time, it’s worth noting that Dexter is a very decent crime series with many fans. An intriguing protagonist, an unconventional and thought-provoking plot set in the realities of the 21st century multicultural American social landscape, excellent dialogues, and characters with strong personalities are some of the show’s qualities. Dexter is, however, first and foremost a motion picture, a fictional creation. It is at the same time a show that, owing to its popularity, encourages socially relevant discussions.

Joanna Stojer-Polańska, Ph.D.

Paulina M. Wiśniewska, Ph.D.

Spis treści

Biogramy……………………………………………………………………………………….. 9
Joanna Stojer-Polańska, Paulina M. Wiśniewska
Wstęp ……………………………………………………………………………………………. 13
Paulina M. Wiśniewska
Casus Dextera – rzecz o przemianie psychopaty
w człowieka w kontekście społecznym………………………………………………… 17
Kim jest przestępca? Ujęcie kryminalistyczne, kryminologiczne,
prawnokarne i społeczne…………………………………………………………………… 35
Ewa Wach
Czy „dobre uczynki” sprawcy po zbrodni zmniejszają jej skutki?
Czy „złe dzieciństwo” czyni sprawcę mniej winnym? Analiza winy i kary
na podstawie przypadków opiniowania sądowo-psychologicznego…………… 37
Rafał Skręt
Kuratelą sądową w multirecydywę. Studium indywidualnego przypadku….. 53
Krzysztof Nowakowski
Czy „psychopatyczny” zawsze oznacza „kryminogenny”?
O trudnościach w badaniach nad psychopatią i przestępczością………………. 83
Grażyna Manjura-Niśkiewicz
Piękny i Bestia – różne oblicza człowieka…………………………………………….. 93
Wojciech Glac
Zanim się ujawni – o biologicznych predyspozycjach
do zachowań przestępczych………………………………………………………………. 103
Olga Derwisz
Przypisanie winy nieletniemu sprawcy czynu zabronionego……………………. 111
Poszukiwania zaginionych osób…………………………………………………………. 119
Aneta Bańkowska
Tylko nie samobójstwo. Dlaczego tak trudno uwierzyć,
że śmierć nie była zagadkowa?…………………………………………………………… 121
Maciej Rokus
Podążanie oczami podejrzanego i zaginionego w działaniach GSP RP……… 129
Marcin Szewczak
Zaginął „Prawdziwy Anioł”………………………………………………………………. 139
Dawid Serafin
Dziennikarstwo śledcze a niewyjaśnione sprawy sprzed lat……………………… 147
Ciemna liczba przestępstw – pozycja sprawcy i ofiary……………………………. 157
Małgorzata Wojciechowska
Czy „dobre intencje” matki usprawiedliwiają krzywdzenie dziecka?
Analiza spraw dotyczących fałszywych oskarżeń o wykorzystanie
oraz opis przypadku………………………………………………………………………… 159
Agnieszka Haś, Tomasz Rajtar
Dziecko jako podejrzany lub oskarżony w procesie karnym – sprawca
czynu czy także osoba wymagająca szczególnej ochrony z uwagi na wiek?…. 177
Tomasz Rajtar, Agnieszka Haś, Ewa Wach
Powołani, by pomagać – trudności związane z psychologicznym
opiniowaniem w sprawach dotyczących osób wykonujących
zawody zaufania publicznego…………………………………………………………….. 195
Hanna Cichocka
Istota śladów na duszy i ich realizacja w świetle dowodów
w procesie karnym………………………………………………………………………….. 213
Bogdan Michalec, Danuta Piniewska-Róg, Joanna Stojer-Polańska
Zamiast zakończenia – zaklinanie rzeczywistości …………………………………. 225
Bibliografia…………………………………………………………………………………….. 233

You may also like…