Od Autora
Książka „Emerytalne systemy ubezpieczeniowe we Włoszech i w Polsce – studium porównawcze” powstała na bazie rozprawy doktorskiej pod tym samym tytułem, która została obroniona w Instytucie Polityki Społecznej na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 2010 roku. Promotorem pracy był prof. dr hab. Julian Auleytner, recenzentami – prof. UW dr hab. Gertuda Uścińska z Uniwersytetu Warszawskiego oraz prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz ze Szkoły Głównej Handlowej. Tematyka poruszana w niniejszej publikacji jest swoistego rodzaju kontynuacją tematyki podjętej w innej książce mojego autorstwa pt. „Reformy emerytalne we Włoszech w latach 90. XX wieku”, która powstała na bazie pracy magisterskiej, także obronionej w Instytucie Polityki Społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. Analizując system emerytalny we Włoszech, dostrzegłam kilka analogii do polskiego systemu emerytalnego. Uznałam, że temat jest na tyle ciekawy, że warto byłoby zbadać, na ile oba systemy są zbieżne, w jakich obszarach można mówić o podobieństwie, czy Polacy mogliby czerpać inspirację z rozwiązań włoskich. Tej tematyce postanowiłam poświęcić swoją rozprawę doktorską, a w konsekwencji – niniejszą publikację. Z uwagi na fakt, iż rozprawa doktorska została obroniona w 2010 r., dokonałam aktualizacji oraz uzupełnienia o informacje poświęcone reformom systemów emerytalnych w obu krajach /stan na maj 2014 r./.
Joanna Plak
Spis treści
OD AUTORA 8
WSTĘP 10
ROZDZIAŁ I
SYSTEMY EMERYTALNE W EUROPIE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ 13
I 1. RYZYKO STAROŚCI W UJĘCIU SPOŁECZNYM I EKONOMICZNYM 13
I 1.1. Ryzyko starości a polityka społeczna 13
I 1.2. Ryzyko starości w ujęciu ekonomicznym 18
I 2. OD PUBLICZNYCH DO MIESZANYCH SYSTEMÓW EMERYTALNYCH 27
I 3. KONCEPCJA WIELOFILAROWOŚCI W SYSTEMIE EMERYTALNYM 31
I 4. MIEJSCE RYZYKA STAROŚCI W USTAWODAWSTWIE UNII EUROPEJSKIEJ, RADY EUROPY, MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY 36
I 5. WSPÓŁCZESNE SYSTEMY EMERYTALNE W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH 45
ROZDZIAŁ II
SYSTEM EMERYTALNY WE WŁOSZECH 54
II 1. RYZYKO STAROŚCI WE WŁOSKIEJ POLITYCE SPOŁECZNEJ. GENEZA KSZTAŁTOWANIA SYSTEMU EMERYTALNEGO WE WŁOSZECH 54
II 1.1. Modele polityki społecznej realizowane we Włoszech a ryzyko starości 54
II 1.2 Kształtowanie systemu emerytalnego we Włoszech 57
II 1.3. Dodatkowe ubezpieczenie emerytalne we Włoszech przed reformą Amato 60
II 2. WPŁYW SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ NA STRUKTURĘ SYSTEMU EMERYTALNEGO WE WŁOSZECH 62
II 3. SYSTEM EMERYTALNY WE WŁOSZECH W ŚWIETLE REGULACJI PRAWNYCH Z LAT 1993-2005 67
II 4. ZNACZENIE REFORMY TRATTAMENTO DI FINE RAPPORTO (TFR) DLA ROZWOJU SYSTEMU EMERYTALNEGO WE WŁOSZECH 74
II 5. WSPÓŁCZESNA STRUKTURA SYSTEMU EMERYTALNEGO WE WŁOSZECH 77
II 5.1. Powszechny system emerytalny 77
II 5.2. Zakładowe fundusze emerytalne 85
II 5.3. Otwarte fundusze emerytalne 101
II 5.4. Indywidualne plany emerytalne 106
II 6. PRZYSZŁOŚĆ SYSTEMU EMERYTALNEGO WE WŁOSZECH 111
ROZDZIAŁ III
SYSTEM EMERYTALNY W POLSCE 115
III 1. RYZYKO STAROŚCI W POLSKIM SYSTEMIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO. GENEZA KSZTAŁTOWANIA SYSTEMU EMERYTALNEGO W POLSCE 115
III 1.1. Ubezpieczenie emerytalne w Polsce przed II wojną światową 115
III 1.2. Ubezpieczenia emerytalne w Polsce socjalistycznej 116
III 1.3. Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne w Polsce przed II wojną światową 119
III 1.4. Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne w Polsce socjalistycznej 121
III 2. ZNACZENIE TRANSFORMACJI USTROJOWEJ DLA KSZTAŁTOWANIA SYSTEMU EMERYTALNEGO W POLSCE 123
III 2.1. Uwarunkowania i wstępne propozycje dotyczące wprowadzenia wielofilarowości do polskiego systemu emerytalnego 123
III 2.2. Koncepcje dotyczące reformy systemu emerytalnego w kierunku jego wielofilarowości 125
III 3. WPŁYW SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ NA STRUKTURĘ SYSTEMU EMERYTALNEGO W POLSCE 132
III 4. WSPÓŁCZESNA STRUTURA SYSTEMU EMERYTALNEGO W POLSCE 136
III 4.1. Powszechny system emerytalny 136
III 4.2. Pracownicze Programy Emerytalne 145
III 4.3. Indywidualne konta emerytalne i indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego 152
III 5. PRZYSZŁOŚĆ SYSTEMU EMERYTALNEGO W POLSCE 161
ROZDZIAŁ IV
SYSTEMY EMERYTALNE WE WŁOSZECH I W POLSCE – ANALIZA PORÓWNAWCZA 166
IV 1. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE W STRUKTURZE SYSTEMÓW EMERYTALNYCH W OBU KRAJACH 166
Struktura systemu 167
Cel 167
Finansowanie 168
Wysokość składek 168
Ulgi i zwolnienia podatkowe z tytułu gromadzenia dodatkowych oszczędności na starość 169
Opłaty związane z uczestnictwem w systemie 169
Polityka inwestycyjna 169
Podmioty oferujące usługi w zakresie systemów emerytalnych 170
Nadzór nad systemem 170
Charakter uczestnictwa 171
Przystąpienie do ubezpieczenia 171
Dziedziczenie środków 171
Od czego zależy wysokość emerytury 172
Warunki nabycia uprawnień do świadczeń emerytalnych 172
Rodzaje świadczeń emerytalnych 173
Kto może korzystać z ubezpieczenia 173
ZAKOŃCZENIE 175
LITERATURA 178
WYKAZ TABEL I WYKRESÓW 188
Tabele 188
Wykresy 189
