Dylematy Unii Europejskiej. Studia i szkice – Maria Gołda-Sobczak, Witold Sobczak (red.)

Wprowadzenie

Wprowadzenie

Ponad dziesięcioletnia obecność Polski w Unii Europejskiej stanowi doskonałą okazję do analizy i podsumowań całokształtu funkcjonowania Unii Europejskiej w strukturach, a także refleksji w zakresie wyzwań przed jakimi staje w dniu dzisiejszym.

Rozszerzenie Unii Europejskiej stanowi obecnie wielkie wyzwanie dla wszystkich państw członkowskich, zarówno w wymiarze politycznym, społecznym, jak i gospodarczym. Kryzys ekonomiczny, polityczny i imigracyjny silnie wpłynął na społeczeństwa europejskie, powodując wzrost poparcia dla grup postulujących ograniczanie tendencji integracyjnych w ramach UE na rzecz decentralizacji, a w skrajnych przypadkach całkowitej dekompozycji jej struktur. Sytuacja w wielu państwach europejskich jest obecnie znacznie mniej stabilna politycznie i ekonomicznie niż w poprzedniej dekadzie, a gospodarka, nie tylko w strefie Unii, wciąż zmuszona jest stawiać czoło globalnemu kryzysowi, którego konsekwencją w Europie był wzrost tendencji nacjonalistycznych i niepokoje polityczne zwłaszcza w Grecji, Francji i Hiszpanii, a obecnie w związku z tzw. kryzysem imigracyjnym w większości państw „starej Unii”, a także na Węgrzech, Republice Czeskiej czy w Polsce. Unia Europejska sama poszukuje dla siebie miejsca, chcąc wypracować sobie pozycję umożliwiającą konkurowanie na płaszczyźnie gospodarczej z państwami regionu Azji i Pacyfiku. Dążenie to, zdaniem wielu polityków, powinno być realizowane w oparciu o konsolidację wewnątrz samej Unii Europejskiej, a nie poprzez jej rozszerzanie, ekspansję. Można zaobserwować także inną tendencję, której głównym założeniem jest utrzymanie pewnych sprawdzonych modeli współpracy międzypaństwowej, powstałych i stosowanych w początkowej fazie tworzenia Wspólnot Europejskich przy jednoczesnym ograniczeniu wpływu Unii Europejskiej na szereg dziedzin istotnych z punktu widzenia rozwoju społeczeństw i przyszłości państw Europy.

Mając na uwadze aktualną sytuację polityczną, nie bez znaczenia jest próba odpowiedzi na pytania o przyszłość współpracy w regionie Europy we wszystkich aspektach. Ważnym pytaniem jest także jak będzie (jak powinna) wyglądać przyszłość UE?

Spoglądając na Unię Europejską, należy z perspektywy Polski pamiętać, że fakt wejścia w jej skład miał swój wymiar prawny, ekonomiczny, społeczny i ideologiczny. Rzeczpospolita w symboliczny sposób wracała do rodziny narodów europejskich, od których została, w wyniku wydarzeń po II wojnie światowej, sztucznie odseparowana. Euforia, jaką wywołał ten fakt, łączyła się jednak z wieloma obawami o to, czy „wejście do Europy” nie będzie dla Polaków wiązało się z utratą tożsamości narodowej, czy nie spowoduje negatywnych skutków dla rodzimej kultury i języka oraz nie doprowadzi do utraty pamięci historycznej. Pojawiły się także wątpliwości co do skutków ekonomicznych tego przedsięwzięcia. Wszystkie te niepokoje, przynajmniej w płaszczyźnie gospodarczej okazały się mało uzasadnione, aczkolwiek trudno jeszcze ocenić wpływ integracji europejskiej w sferze kultury, języka i tożsamości. Dość powszechnie wskazuje się dziś, chyba słusznie, że niezamierzonym efektem integracji było zauważalne pogorszenie poziomu nauczania przedmiotów humanistycznych, zwłaszcza historii i języka ojczystego, zarówno w szkołach podstawowych, jak i gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Nauczyciele akademiccy nie mają wątpliwości, że studenci podejmujący naukę na pierwszym roku, prezentują na starcie znacznie niższy poziom wiedzy niż ich poprzednicy sprzed dziesięciu lub piętnastu lat. Jakkolwiek tę sytuację zwykło się wiązać z wejściem Polski do Unii Europejskiej, to nie można wykluczyć, że jest ona efektem zupełnie innych czynników. Niewątpliwie integracja europejska wywarła znamienny wpływ na kształt obowiązującego w Polsce prawa, które musiało dostosować się do wymogów unijnych, zwłaszcza w sprawach odnoszących się do infrastruktury i gospodarki, ale także w zakresie prawa bankowego, celnego, rolnego, transportowego, socjalnego i telekomunikacyjnego. Istotny wpływ na treść polskiego prawa miały traktaty europejskie, w szczególności: Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Istniejące procesy integracyjne nie zlikwidowały jednak do końca wielu sporów i nieporozumień, nie tylko między państwami Europy Środkowej, lecz także między tymi państwami, a państwami „starej Europy” i wzajemnie w łonie tej ostatniej. Dowodzi to tylko, że teza Francisa Fukuyamy o końcu historii była błędna w swej naiwności.

Wydaje się, iż wydanie książki, której treść dotyczy nie tylko dotychczasowej działalności UE i roli jaką odegrała Polska w procesie kształtowania wspólnej Europy podczas dziesięcioletniego okresu członkostwa w jej strukturach, lecz także odnosi się do najważniejszych problemów i wyzwań, jakie stoją przed społeczeństwami europejskimi, jest więcej niż pożądane. Aktualna sytuacja społeczno-polityczna na świecie, a szczególności w naszym regionie, wymaga pogłębionej analizy naukowej i całościowego ujęcia problematyki będącej przedmiotem zainteresowania osób reprezentujących szereg dyscyplin naukowych.

Prezentowana monografia nie rości sobie pretensji do sformułowania odpowiedzi na wszystkie rysujące się w tej kwestii pytania, jakie wiążą się z przedstawianą problematyką. Jej treść jest w dużej mierze wynikiem osobistych zainteresowań zespołu autorów. Pełna odpowiedź wymagać będzie dalszych pogłębionych studiów i analiz, a zależeć będzie od rozwoju wypadków politycznych, sytuacji demograficznej, gospodarczej, przy czym krzepić się należy nadzieją, że nie zajdą sytuacje nakazujące spojrzeć na Unię z perspektywy zagrożeń militarnych.

Na pracę składa się jedenaście rozdziałów, za których treść odpowiadają ich autorzy będący specjalistami z różnych dziedzin. Są wśród nich politologowie, socjologowie, prawnicy, ekonomiści, lingwiści.

Książkę otwiera rozdział autorstwa Aleksandra Wojciecha Mikołajczaka i Rafała Dymczyka, którzy podejmują problem tożsamości europejskiej, zwracając uwagę na silne poczucie więzi regionalnej wśród mieszkańców tego obszaru. W kolejnym tekście, opartym o obszerną literaturę i interesujące źródła, Beata Piskorska zastanawia się nad możliwościami polityki Unii Europejskiej wobec konfliktu na Ukrainie, dochodząc do przekonania, że Unia nie ma w gruncie rzeczy „recepty” na rozwiązanie tego konfliktu ani na jasne określenie postawy wobec Federacji Rosyjskiej. Z tekstem tym korespondują rozważania Radosława Zenderowskiego i Krzysztofa Cebula dotyczące roli Polski w polityce wschodniej Unii Europejskiej. Autorzy kończą wprawdzie swoje wywody na wydarzeniach z 2013 r., jednak większość konstatacji aktualna jest w chwili obecnej. Bardzo współczesne i ciekawe są wywody Jakuba Czepka dotyczące kwestii rozpatrywania wniosków o azyl w systemie prawnym Unii Europejskiej, oparte o analizę judykatów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Niewątpliwie przyjdzie w najbliższym czasie moment na obserwację dalszych orzeczeń w sprawach azylantów wobec masowego napływu do Europy uciekinierów z państw arabskich.

Ścisłej cywilistyki i prawa rodzinnego dotyka tekst Marii Karcz-Kaczmarek, poświęcony problematyce prawnej stanu cywilnego, w którego treści autorka wskazuje, że funkcjonowanie zróżnicowanych regulacji prawnych w przedmiocie stanu cywilnego kłóci się z ideą wspólnego i jednolitego obywatelstwa unijnego. W kolejnym rozdziale Magdalena Szyszko analizuje wyzwania dla bankowości centralnej w ramach Unii Europejskiej. Są one związane z wyznaczaniem ścieżki akcesji do strefy euro dla krajów z derogacją, w tym dla Polski oraz z kształtem strategicznym polityki pieniężnej po Wielkiej Recesji. W następnym rozdziale Grzegorz Lisek podejmuje problem tzw. pejzażu językowego i wpływu języka na kulturę aglomeracji pogranicznych. Spraw kulturalnych dotyczy tekst Agnieszki Łukasik-Tureckiej, która analizuje nieodpłatne audycje wyborcze przed wyborami do Parlamentu Europejskiego przed 2014 r., ograniczając się jedynie do obszaru województwa lubelskiego. Z kolei Anna Gacek podejmuje analizę treści „Tygodnika Powszechnego” przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, ograniczając się jednak do prezentowanego na łamach tego periodyku obrazu kobiety.

Tom zamykają rozważania autorstwa Marii Gołdy-Sobczak oraz Witolda Sobczaka, będących zarazem redaktorami naukowymi niniejszej publikacji.