Współautorami książki są: Andrzej Malinowski, Renata Janiszewska, Stanisław Nowak, Stanisław Tuzinek, Marek Sokołowski
Recenzent
Prof. dr hab. Andrzej Jopkiewicz
Ze Wstępu:
Zakres omawianych zagadnień może być wykorzystany w różnym stopniu w realizacji
takich przedmiotów, jak antropologia, biologia, biomedyczne podstawy rozwoju
człowieka, antropomotoryka, kinezjologia, teoria wychowania fizycznego, edukacja
zdrowotna, promocja zdrowia, zdrowie publiczne, rehabilitacja, ćwiczenia kompensacyjno-
korekcyjne. Monografię naszą dedykujemy zatem nie tylko studentom biologii,
wychowania fizycznego, fizjoterapii czy turystyki, ale także studentom innych kierunków,
np. pielęgniarstwa, pedagogiki, pracy socjalnej czy psychologii. Wiele cennych
informacji znajdą tu także osoby zainteresowane tą problematyką.
Spis treści
Wprowadzenie……………………………………………………………………………………………………………….. 7
Rozdział 1
Antropologia jako nauka…………………………………………………………………………………………….. 9
1.1. Uwagi ogólne…………………………………………………………………………………………………….. 9
1.2. Podział antropologii i jej definicje ………………………………………………………………….. 13
1.2.1. Antropologia fizyczna (biologiczna ………………………………………………………. 13
1.2.2. Antropologia kulturowa i antropologia kultury …………………………………… 19
1.2.3. Antropologia społeczna…………………………………………………………………………. 23
1.2.4. Antropologia filozoficzna ………………………………………………………………………. 26
1.2.5. Antropologia pedagogiczna …………………………………………………………………. 27
1.3. Antropologia a wychowanie fizyczne, fizjoterapia i turystyka…………………… 29
Rozdział 2
Pochodzenie człowieka………………………………………………………………………………………………… 33
2.1. Miejsce człowieka w świecie zwierząt …………………………………………………………… 33
2.1.1. Charakterystyka rzędu Naczelnych ……………………………………………………….. 34
2.2. Antropogeneza …………………………………………………………………………………………………. 45
2.3. Ewolucja kulturowa ………………………………………………………………………………………….. 53
2.3.1. Czynniki hominizacji………………………………………………………………………………. 54
2.3.2. Fazowość w rozwoju istot człowiekowatych ………………………………………… 55
2.3.3. Historia poglądów na pochodzenie człowieka …………………………………….. 56
Rozdział 3
Zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe człowieka …………………………………………………… 81
3.1. Podstawowe terminy………………………………………………………………………………………… 81
3.2. Klasyfikacja typologiczna i główne odmiany ras …………………………………………. 85
3.3. Formacje antropologiczne ………………………………………………………………………………. 89
3.3.1. Populacje ludzkie ……………………………………………………………………………………. 91
3.3.2. Zróżnicowanie językowe i etniczne ……………………………………………………….. 94
3.3.3. Zróżnicowanie fizjologiczne człowieka …………………………………………………. 100
3.3.4. Zróżnicowanie serologiczne…………………………………………………………………… 102
Rozdział 4
Konstytucja człowieka…………………………………………………………………………….. 109
4.1. Zmienność konstytucjonalna – biotyp………………………………………………………….. 109
4.2. Przegląd wybranych klasyfikacji …………………………………………………………………….. 111
4.2.1. Szkoła francuska …………………………………………………………………………………….. 111
4.2.2. Szkoła rosyjska………………………………………………………………………………………… 113
4.2.3. Szkoła niemiecka – typologia Kretschmera ………………………………………….. 115
4 Spis treści
4.2.4. Szkoła amerykańska – typologia Sheldona ………………………………………….. 120
4.2.5. Szkoła polska – typologia Wankego ……………………………………………………… 126
Rozdział 5
Dymorfizm płciowy ………………………………………………………………………………………………………. 129
5.1. Wyjaśnienie pojęć …………………………………………………………………………………………….. 129
5.2. Przejawy dymorfizmu płciowego …………………………………………………………………… 133
5.3. Ogólne problemy dymorfizmu ………………………………………………………………………. 137
5.4. Rozwój ról płciowych w ontogenezie ……………………………………………………………. 139
5.5. Trening sportowy a organizm kobiety…………………………………………………………… 140
Rozdział 6
Symetria i asymetria………………………………………………………………………………… 141
6.1. Przejawy symetrii i asymetrii …………………………………………………………………………… 141
6.2. Lateralizacja i jej rozwój …………………………………………………………………………………… 145
6.3. Rodzaje lateralizacji ………………………………………………………………………………………….. 147
Rozdział 7
Zmienność ontogenetyczna człowieka …………………………………………………………………… 151
7.1. Charakterystyka rozwoju wewnątrzłonowego (prenatalnego)…………………. 151
7.1.1. Implantacja, stadium jaja płodowego i zarodka………………………………….. 151
7.1.2. Płodowe stadium rozwoju……………………………………………………………………… 154
7.1.3. Poród……………………………………………………………………………………………………….. 156
7.1.4. Zaburzenia rozwoju wewnątrzłonowego – malformacje rozwojowe…. 159
7.2. Charakterystyka rozwoju zewnątrzłonowego (postnatalnego) ………………… 163
7.2.1. Okres noworodka……………………………………………………………………………………. 163
7.2.2. Okres niemowlęcy…………………………………………………………………………………… 167
7.2.3. Okres młodszego dzieciństwa (Infans I) ………………………………………………… 170
7.2.4. Podokres przedszkolny …………………………………………………………………………… 172
7.2.5. Okres starszego dzieciństwa (Infans II)………………………………………………….. 174
7.2.6. Podokres późnoszkolny – pokwitanie (okres dojrzewania)………………….. 175
7.2.7. Dojrzewanie chłopców …………………………………………………………………………… 178
7.2.8. Dojrzewanie dziewcząt ………………………………………………………………………….. 179
7.2.9. Płodność w okresie dojrzewania ……………………………………………………………. 180
7.3. Okres młodzieńczy (Juvenis) ………………………………………………………………………….. 182
7.4. Okres wieku dorosłego (Adultus) i dojrzałego (Maturus) …………………………… 183
7.5. Okres starości (Senilis) ……………………………………………………………………………………… 183
Czynniki rozwoju osobniczego człowieka ……………………………………………………………… 193
8.1. Czynniki endogenne – determinanty rozwoju…………………………………………….. 195
8.1.1. Płeć ………………………………………………………………………………………………………….. 199
8.1.2. Rasa ………………………………………………………………………………………………………… 200
8.1.3. Konstytucja …………………………………………………………………………………………….. 201
Spis treści 5
8.2. Czynniki paragenetyczne i niegenetyczne – stymulatory rozwoju ………….. 202
8.3. Czynniki egzogenne – modyfikatory naturalne…………………………………………… 205
8.4. Czynniki społeczno-ekonomiczne – modyfikatory cywilizacyjno-
-kulturowe …………………………………………………………………………………………………………. 207
Rozdział 9
Tendencja przemian …………………………………………………………………………………………………….. 213
9.1. Akceleracja rozwoju………………………………………………………………………………………….. 213
9.2. Retardacja procesów inwolucyjnych……………………………………………………………… 216
Rozdział 10
Ocena wieku rozwojowego ………………………………………………………………………………………… 219
10.1. Kryteria oceny wieku rozwojowego…………………………………………………………….. 219
10.2. Wiek fizjologiczny i sprawności fizycznej…………………………………………………….. 229
10.3. Dojrzałość szkolna…………………………………………………………………………………………… 230
10.4. Siatki centylowe w określaniu wieku rozwojowego………………………………….. 231
Piśmiennictwo ……………………………………………………………………………………………………………….. 235
