Wizerunek kobiety w mediach
Analiza porównawcza tematyki poświęconej kobietom w prasie polskiej i niemieckiej u schyłku pierwszej dekady XXI wieku
Recenzenci:
Prof. dr hab. Ryszard Kowalczyk
Dr hab. Alicja Jaskiernia
Wydanie pierwsze
Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM Poznań 2014
Redakcja naukowa – Anna Dolska
Projekt okładki – Paulina M. Wiśniewska
Z wyrazami wdzięczności dla mojego Mistrza –
Profesora Jacka Sobczaka
Spis treści
STRESZCZENIE……………………………………………………………….9
SUMMARY………………………………………………………………………10
WSTĘP……………………………………………………………………………11
I. STEREOTYP KOBIETY W MEDIACH…………………………………29
1. Pojęcie stereotypu …………………………………………………………………. 29
2. Rola środków komunikacj społecznej w utrwalaniu stereotypów ….. 38
A. Frau – Kobieta. O stereotypowych wyobrażeniach przez pryzmat Internetu………………………………………………………………………………………………………….49
B. Funkcjonowanie stereotypu w różnych formach przekazu społecznego …………………………………………………………………………………………………………..58
C. Reklamowe uproszczenia myślowe jako skuteczna forma utrwalania stereotypu kobiety …………………………………………………………………………………. 66
D. Wpływ dowcipów o kobietach na kształt medialnego wizerunku kobiety…………………………………………………………………………………………………………….75
E. Kolor włosów a intelekt – stereotypowa opozycja i jej znaczenie dla wizerunku kobiety …………………………………………………………………………….. 77
3. Walka kobiet ze stereotypami w sferze zawodowej przez pryzmat publikacji medialnych …………………………………………………………………………….. 79
4. Media o losie kobiet w dziejach społeczeństw w odniesieniu do stereotypu kobiety …………………………………………………………………………………. 94
II. MEDIALNY WIZERUNEK NIEWIASTY I FEMINISTKI. MIEJSCE KOBIETY W SPOŁECZEŃSTWIE EUROPEJSKIM OD ŚREDNIOWIECZA PO XXI WIEK…………………………………………101
1. Władza kobiet zdobyta poprzez związki z mężczyznami /optyka medialna/……………………………………………………………………………………………………….104
2. Awans społeczny i zawodowy kobiet po XVIII w. ………………………. 108
5
3. Kobiety-symbole na przykładzie medialnych wizerunków Edyty Stein oraz Marii Curie-Skłodowskiej ………………………………………………………………… 118
4. Era matriarchatu jako konsekwencja postępującej emancypacji? … 122
5. Feminizm – zderzenie teorii z praktyką ……………………………………. 132
III. PRAWNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA KOBIETY WSPÓŁCZESNEJ W POLSCE I NIEMCZECH W ŚRODKACH KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ ONLINE………………………………….175
1. Prawo wobec kobiet w Polsce i w Niemczech …………………………… 177
A. Prawo konstytucyjne ………………………………………………………………… 177
B. Prawo cywilne i rodzinne ………………………………………………………….. 188
C. Prawo pracy ……………………………………………………………………………. 191
Tabela 1. Udział kobiet na uczelniach w RFN w latach 1980-1992 ……………………………………………………………………………………………… 200
D. Prawo karne ……………………………………………………………………………. 202
2. Wizerunek medialny kobiety wobec prawa konstytucyjnego, pracy, cywilnego, rodzinnego oraz karnego ……………………………………………………….. 205
A. Kobieta jako ofiara męskiej przemocy w ujęciu dziennikarskim ……… 206
B. Wizerunek medialny dzieciobójczyni ………………………………………….. 216
C. Przestępczość kobiet i jej wpływ na wizerunek medialny kobiety…….222
D. Bezprawie w świetle prawa, czyli o nierównym i niekonstytucyjnym traktowaniu obu płci …………………………………………………………………………….. 230
3. Skutki funkcjonowania prawa cywilnego i rodzinnego w zwierciadle mediów i ich znaczenie w budowaniu wizerunku kobiety współczesnej………… 239
A. Konkubinaty a wizerunek kobiety nowoczesnej w świetle tekstów dziennikarskich …………………………………………………………………………………….. 243
Tabela 2. Liczba zawieranych małżeństw i rozwodów w Niemczech ……………………………………………………………………………………………… 245
B. Singiel czy stara panna? Przemiany obyczajowe wobec wizerunku medialnego kobiet samotnych na łamach pism dla pań …………………………….. 248
C. Toksyczne związki kobiet jako element wizerunku medialnego ……… 250
D. Preferencje kobiet przy wyborze partnerów życiowych ………………… 254
E. Dylematy uczuciowe kobiet na łamach prasy dla pań wyznacznikiem wizerunku medialnego kobiety ………………………………………………………………. 256
F. Obraz medialny kobiety zdeterminowanej ………………………………….. 258
G. Walka o podział ról w związkach jako element kreowania wizerunku kobiety w mediach ……………………………………………………………………………….. 262
H. Medialny portret kandydatki matrymonialnej ……………………………… 267
6
I. Zdrada odczuwana przez kobiety i mężczyzn w świetle artykułów prasowych …………………………………………………………………………………………… 273
IV. MIĘDZY PRAKTYKĄ A TEORIĄ. ANALIZA OBRAZU MEDIALNEGO POLEK I NIEMEK AKTYWNYCH NA FORUM PUBLICZNYM…………………………………………………………………….276
1. Uczestnictwo kobiet w życiu publicznym. Wzorcowe wizerunki Niemek oraz Polek ……………………………………………………………………………….. 277
A. Walka o równouprawnienie na gruncie prawnym ………………………… 277
B. Kobieta na stanowisku zarządczym …………………………………………….. 279
C. Wizerunki medialne kobiet-symboli w Niemczech w XXI w. /Analiza wybranych przykładów/ ……………………………………………………………. 282
1) Alice Schwarzer……………………………………………………………….. 282
2) Angela Merkel ………………………………………………………………… 286
3) Ursula von der Leyen ……………………………………………………….. 288
4) Monica Hauser ……………………………………………………………….. 291
5) Christiane Nüsslein-Volhard ……………………………………………… 292
6) Margot Käßmann …………………………………………………………….. 294
7) Kirsten Heisig ………………………………………………………………….. 297
8) Senta Trömel-Plötz ………………………………………………………….. 299
9) Claudia Schiffer ……………………………………………………………….. 303
10) Marlene Dietrich ……………………………………………………………… 304
D. Portrety medialne kobiet-symboli w Polsce w XXI w. /Analiza wybranych przykładów/ ……………………………………………………………. 306
1) Magdalena Środa …………………………………………………………….. 306
2) Henryka Krzywonos …………………………………………………………. 309
3) Kazimiera Szczuka ……………………………………………………………. 313
4) Hanna Suchocka ……………………………………………………………… 316
5) Henryka Bochniarz …………………………………………………………… 319
6) Anna Dymna …………………………………………………………………… 321
7) Wisława Szymborska ……………………………………………………….. 327
8) Manuela Gretkowska ………………………………………………………. 330
E. Portrety kobiet popularnych, często goszczących na łamach pism dla pań…………………………………………………………………………………………………………………333
Grafika 1. Najbardziej emocjonujące Polki w Internecie na infografice Brand24 ………………………………………………………………….. 340
Grafika 2. Najpopularniejsze Polki w Internecie na infografice Brand24 ………………………………………………………………………………….. 341
2. Wizerunek medialny Polki i Niemki w polityce oraz w pracy. O równouprawnieniu teoretycznie i praktycznie ……………………………………….. 344
7
A. Prawo do edukacji warunkiem realnego równouprawnienia kobiet i mężczyzn …………………………………………………………………………………………… 369
B. Dyskryminacja kobiet na rynku pracy …………………………………………. 376
Tabela 3. Kariery kobiet i mężczyzn ……………………………………… 382
Tabela 4. Wynagrodzenia kobiet i mężczyzn w polskich większych miastach …………………………………………………………………………………. 393
Tabela 5. Wynagrodzenia kobiet i mężczyzn na określonych stanowiskach …………………………………………………………………………… 394
Tabela 6. Wynagrodzenia kobiet i mężczyzn w zależności
od poziomu wykształcenia ………………………………………………….. 395
C. Pokonywanie przeszkód w sferze zawodowej przez kobiety jako temat wiodący prasy kobiecej …………………………………………………………………………. 398
D. Wizerunki kobiet spełnionych zawodowo i ich znaczenie medialne .. 402
E. Biologia kontra prawo. Rozważania o sytuacji kobiet na rynku pracy. 405
F. Wizerunek medialny nowoczesnej „kobiety rodzinnej” ………………… 411
1) Zagadnienia związane z wychowywaniem dzieci przez pryzmat mediów ………………………………………………………………………………. 416
2) Gospodarstwo domowe …………………………………………………… 426
3) Zdrowie dla całej rodziny ………………………………………………….. 426
4) Wypoczynek, moda i samorealizacja kobiet w pismach dla pań……………………………………………………………………………………………………………427
5) Uroda i kosmetologia ………………………………………………………. 429
G. Obraz medialny kobiety w polityce polskiej …………………………………. 430
H. Równouprawnienie a świadomość obywatelska i realia funkcjonowania kobiet ………………………………………………………………………….. 433
V. KWESTIA MĘSKA W WIZERUNKU KOBIETY WSPÓŁCZESNEJ…………………………………………………………………439
1. Kobieta w polityce polskiej – w zwierciadle mediów …………………. 443
Tabela 7. Kobiety w parlamencie polskim po 1989 r. ……………… 443
Tabela 8 . Udział kobiet w PE wśród 15 „starych” państw członkowskich …………………………………………………………………………. 445
2. Pierwsze (i drugie) damy. Media o wizerunku kobiet u boku sławnych mężczyzn ………………………………………………………………………………. 454
A. Danuta Wałęsa ………………………………………………………………………… 455
B. Jolanta Kwaśniewska………………………………………………………………… 459
C. Maria Kaczyńska ………………………………………………………………………. 462
D. Hannelore Kohl ……………………………………………………………………….. 464
E. Małgorzata Tusk ………………………………………………………………………. 466
F. Bettina Wulff …………………………………………………………………………… 469
G. Inne kobiety u boku osób publicznych ………………………………………… 469
8
3. Język kobiet a mężczyzn – problem wzajemnej komunikacji w świetle materiałów prasowych ………………………………………………………………………….. 479
A. Męskie pasje kobiet i ich wpływ na wizerunek kobiety …………………. 484
B. Anoreksja jako dążenie do „męskiej” doskonałości. O innym spojrzeniu na źródła problemu ………………………………………………………………………………. 486
C. Fascynacja męskością jako element wizerunku kobiety współczesnej………………………………………………………………………………………………….490
D. Kobiety wobec kobiet. Analiza medialna zagadnienia …………………… 493
VI. KOBIETA PRZEŁOMU XX I XXI W. ANALIZA PORÓWNAWCZA PISM DLA PAŃ W ODNIESIENIU DO REALIÓW FUNKCJONOWANIA KOBIET……………………………502
1. Zakres tematyczny, aspekt socjologiczny …………………………………. 504
2. Zróżnicowana edycja – online oraz tradycyjna („papierowa”) jako uzupełniające się i współistniejące formy przekazu medialnego ………………….. 508
3. Poetyka „kobieca” jako specyficzny sposób przekazu treściowego w warstwach werbalnej i pozawerbalnej …………………………………………………. 512
A. Stylistyka i dobór słownictwa przesyconego zmysłową kobiecością .. 513
B. Żeńskie formy gramatyczne jako wyraz ideologii feministycznej ……. 515
VII. PRASA KOBIECA W POLSCE I W NIEMCZECH. DEFINICJA, HISTORIA, TEMATYKA……………………………………527
1. Historia prasy dla pań …………………………………………………………… 527
1. Przegląd tytułów i zawartości tematycznej prasy kobiecej polskojęzycznej ……………………………………………………………………………………. 530
2. Co czytają Niemki? Przegląd pism kobiecych oraz niemieckich stron internetowych dla pań ………………………………………………………………………….. 534
Tabela 9. Pisma adresowane do kobiet w Niemczech – Frauenzeitschriften ………………………………………………………………….. 535
Tabela 10. Portfolio Hubert Burda Media w Polsce ………………… 538
ZAKOŃCZENIE………………………………………………………………552
BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………..566
SPIS TABEL…………………………………………………………………..603
