J. Sawarzyński: Podstawy odmowy dokonania czynności notarialnej

Spis treści

Spis treści
Wykaz skrótów. . 17
Wstęp . 23
Rozdział 1
Status prawny notariusza. . 25
1.1 Status prawny notariusza – uwagi ogólne. . 25
1.2 Charakter czynności notarialnych. . 26
1.2.1 Moc urzędowa czynności notarialnych. . 26
1.2.2 Charakter postępowania notarialnego. . 28
1.3 Notariusz jako osoba zaufania publicznego. . 32
1.3.1 Uwagi ogólne. . 32
1.3.2 Zaufanie publiczne do notariusza. . 33
1.3.3 Bezstronność notariusza. . 34
1.3.4 Kodeks etyki zawodowej notariusza jako element kształtujący zaufanie publiczne do notariusza. . 35
1.4 Notariusz jako przedsiębiorca i osoba wykonująca wolny zawód. . 36
1.4.1 Uwagi ogólne. . 36
1.4.2 Definicje przedsiębiorcy. . 37
1.4.3 Definicje działalności gospodarczej. . 38
1.4.4 Cechy działalności notariusza. . 40
1.4.5 Notariusz jako podatnik podatku od towarów i usług. . 42
1.5 Konkluzje. . 44
Rozdział 2
Funkcje odmowy dokonania czynności notarialnej. . 47
2.1 Uwagi wstępne. . 47
6 Spis treści
2.2 Funkcja prewencyjna. . 48
2.2.1 Funkcja prewencyjna w zakresie zgodności czynności notarialnych z prawem. . 48
2.2.2 Funkcja prewencyjna w zakresie prawnej doniosłości czynności notarialnych. . 49
2.3 Funkcja ochronna. . 51
2.4 Funkcja kontrolno-klaryfikująca. . 53
2.4.1 Postępowanie wszczęte na skutek odmowy dokonania czynności notarialnej. . 53
2.4.2 Realizacja funkcji kontrolnej w postępowaniu zażaleniowym na odmowę dokonania czynności notarialnej. . 54
2.4.3 Realizacja funkcji klaryfikującej w postępowaniu zażaleniowym na odmowę dokonania czynności notarialnej. . 54
2.5 Funkcja ograniczająca. . 57
2.6 Konkluzje. . 58
Rozdział 3
Czynność notarialna sprzeczna z prawem. . 61
3.1 Uwagi wstępne. . 61
3.2 Czynność notarialna sprzeczna z prawem a czynność prawna sprzeczna z prawem. . 62
3.2.1 Czynność prawna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.2.2 Czynność notarialna. . 64
3.2.3 Czynność prawna a czynność notarialna w zakresie sprzeczności z prawem. . 66
3.2.4 Konkluzje. . 68
3.3 Pojęcie prawa w rozumieniu art. 81 pr.not.. . 69
3.3.1 Uwagi wstępne. . 69
3.3.2 Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. . 69
3.3.2.1 Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce w ujęciu konstytucyjnym. . 69
3.3.3 Ujęcia prawa w rozumieniu art. 81 pr.not.. . 71
3.3.3.1 Uwagi wstępne. . 71
3.3.3.2 Pojęcie prawa w kontekście statusu prawnego notariusza i charakteru postępowania notarialnego. . 72
3.3.3.3 Historyczna wykładnia pojęcia prawa. . 72
3.3.3.4 Wąskie ujęcie prawa. . 73
3.3.3.5 Szerokie ujęcie prawa. . 74
3.3.4 Konkluzje. . 75
3.4 Pojęcie sprzeczności czynności notarialnej z prawem. . 76
3.4.1 Uwagi wstępne. . 76
3.4.2 Sprzeczność czynności notarialnej z prawem materialnym i z prawem regulującym tryb jej dokonania. . 76
3.4.2.1 Rodzaje sprzeczności czynności notarialnej z prawem. . 76
3.4.2.2 Sprzeczność z prawem materialnym (merytoryczna). . . . . 77
3.4.2.3 Sprzeczność z trybem dokonywania czynności notarialnej (proceduralna). . 78
Rozdział 4
Sprzeczność czynności notarialnej z prawem materialnym jako podstawa odmowy dokonania czynności notarialnej (art. 81 pr.not.). . 79
4.1 Uwagi wstępne. . 79
4.2 Sprzeczność czynności notarialnej z prawem ze względu na skutek wadliwości czynności prawnej. . 81
4.2.1 Czynności prawne obarczone sankcją bezskuteczności względnej. 81
4.2.1.1 Uwagi wstępne. . 81
4.2.1.2 Bezskuteczność względna z art. 59 k.c.. . 82
4.2.1.3 Bezskuteczność względna z art. 527 k.c.. . 84
4.2.1.4 Relacja przepisu art. 59 k.c. do przepisu art. 527 k.c.. . 86
4.2.1.5 Bezskuteczność względna z art. 916 k.c.. . 88
4.2.1.6 Bezskuteczność względna z art. 1024 k.c.. . 94
4.2.1.7 Bezskuteczność względna z art. 1036 k.c.. . 99
4.2.1.8 Bezskuteczność względna z art. 930 k.p.c.. . 105
4.2.1.9 Konkluzje. . 107
4.2.2 Czynności prawne obarczone sankcją bezskuteczności zawieszonej 110
4.2.2.1 Bezskuteczność zawieszona z art. 18 k.c.. . 111
4.2.2.2 Bezskuteczność zawieszona z art. 103 k.c.. . 114
4.2.2.3 Bezskuteczność zawieszona z art. 248 k.c.. . 118
4.2.2.4 Bezskuteczność zawieszona z art. 519 k.c.. . 121
4.2.2.5 Bezskuteczność zawieszona z art. 37 k.r.o.. . 123
4.2.2.6 Bezskuteczność zawieszona z art. 17 k.s.h.. . 132
4.2.2.7 Konkluzje. . 139
4.2.3 Czynności prawne obarczone sankcją nieważności względnej. . 143
4.2.3.1 Uwagi wstępne. . 143
4.2.3.2 Nieważność względna z art. 705 k.c.. . 143
4.2.3.3 Nieważność względna z art. 84 i 87 k.c. w zw. z art. 88 k.c. 145
4.2.3.4 Nieważność względna z art. 388 k.c.. . 151
4.2.3.5 Konkluzje. . 156
4.2.4 Czynności prawne obarczone sankcją nieważności bezwzględnej. 161
4.2.4.1 Uwagi wstępne. . 161
4.2.4.2 Czynność prawna sprzeczna z ustawą. . 162
4.2.4.3 Czynność prawna mająca na celu obejście prawa. . 163
4.2.4.3.1 Czynność prawna pozorna. . 164
4.2.4.3.2 Odmowa dokonania czynności notarialnej dokumentującej pozorną czynność prawną. . . . …. 164
4.2.4.4 Czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. . 166
4.2.4.5 Wybrane przypadki odmowy dokonania czynności notarialnej ze względu na jej sprzeczność z prawem materialnym 169
4.2.4.5.1 Prawo pierwokupu. . 169
4.2.4.5.1.1 Uwagi wstępne. . 169
4.2.4.5.1.2 Rodzaje prawa pierwokupu ze względu na sankcje jego naruszenia. 170
4.2.4.5.1.3 Prawo pierwokupu związane z sankcją bezwzględnej nieważności za jego naruszenie. . 170
4.2.4.5.1.4 Prawo pierwokupu związane z sankcją odszkodowawczą za jego naruszenie. . 171
4.2.4.5.1.5 Naruszenie prawa pierwokupu a art. 81 pr.not.. . 172
4.2.4.5.1.6 Konkluzje. . 175
4.2.4.5.2 Nabycie nieruchomości bez zezwolenia/zgody sądu albo organu władzy publicznej. . 175
4.2.4.5.2.1 Uwagi wstępne. . 175
4.2.4.5.2.2 Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca bez zezwolenia właściwego organu. . 176
4.2.4.5.2.3 Dokonanie czynności prawnej bez zezwolenia sądu opiekuńczego. . 178
4.2.4.5.2.4 Kontrola legalności orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych przez notariusza. . 179
4.2.4.5.2.5 Konkluzje. . 182
4.2.4.5.3 Umowa o spadek po osobie żyjącej. . 182
4.2.4.5.3.1 Darowizna na wypadek śmierci. . 183
4.2.4.5.4 Sprzedaż działki powstałej w wyniku podziału. 185
4.2.4.5.5 Zastrzeżenie w treści czynności zakazanego warunku. . 188
4.2.4.5.6 Ustanowienie innego prawa rzeczowego niż wskazane w art. 244 k.c.. . 188
4.2.4.5.7 Rozporządzenie res extra commercium. . 188
4.2.4.5.8 Udokumentowanie czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego. . 189
4.2.4.5.9 Czynności dotyczące świadczeń alimentacyjnych zmierzające co obejścia prawa. . 191
4.2.4.6 Konkluzje. . 194
Rozdział 5
Przepis art. 84 pr.not. jako szczególna podstawa odmowy dokonania czynności notarialnej. . 197
5.1 Uwagi wstępne. . 197
5.2 Ratio legis oraz rys historyczny. . 198
5.2.1 Polski notariat jako notariat modelu łacińskiego. . . . . . . . . . . . . . ………….. 198
5.2.2 Ratio legis. . 198
5.2.3 Bezstronność notariusza a bezstronność sędziego w procesie cywilnym 200
5.2.4 Ewolucja przepisów zabezpieczających bezstronność notariusza. . 201
5.3 Zakres zastosowania art. 84 pr.not.. . 204
5.3.1 Kryterium pozostawania podmiotem, którego dotyczy czynność notarialna (kryterium przedmiotowe). . 204
5.3.1.1 Czynność dotycząca bezpośrednio podmiotów z art. 84 pr.not.. . 206
5.3.1.2 Czynność dotycząca pośrednio podmiotów z art. 84 pr.not. (podmioty złożone). . 209
5.3.1.2.1 Uwagi wstępne. . 209
5.3.1.2.2 Osoby prawne. . 210
5.3.1.2.3 Fundacja. . 210
5.3.1.2.4 Organ państwowe i samorządowe. . 211
5.3.1.2.4.1 Organ samorządowy. . 211
5.3.1.2.4.2 Organ państwowy. . 212
5.3.1.2.5 Spółdzielnia. . 213
5.3.1.2.6 Bank, Towarzystwo ubezpieczeniowe, Fundusz inwestycyjny. . 213
5.3.1.3 Bezstronność notariusza a pośrednie działanie podmiotu z art. 84 pr.not.. . 214
5.3.2 Zastosowanie art. 84 pr.not. w odniesieniu do konkretnych podmiotów (kryterium podmiotowe). .  215
5.3.2.1 Czynność notarialna dotycząca samego notariusza. . 215
5.3.2.1.1 Uwagi wstępne. . 215
5.3.2.1.2 Notariusz występujący jako strona czynności notarialnej. . 216
5.3.2.1.3 Zastępca notariusza sporządzający czynność notarialną dotyczącą zastępowanego notariusza. 218
5.3.2.2 Czynność notarialna dotycząca małżonka notariusza. . 219
5.3.2.2.1 Uwagi wstępne. . 219
5.3.2.2.2 Małżonek a konkubent notariusza. . 221
5.3.2.2.3 Unieważnienie małżeństwa. . 222
5.3.2.2.4 Ustalenie nieistnienia małżeństwa. . 223
5.3.2.3 Czynność notarialna dotycząca krewnych lub powinowatych notariusza w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia włącznie. . 223
5.3.2.3.1 Uwagi wstępne. . 223
5.3.2.3.2 Rola aktów stanu cywilnego. . 224
5.3.2.3.3 Pokrewieństwo a zakaz z art. 84 pr.not.. . 224
5.3.2.3.4 Powinowactwo a zakaz z art. 84 pr.not.. . 227
5.3.2.4 Czynność notarialna dotycząca osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli. . 228
5.3.2.4.1 Uwagi wstępne. . 228
5.3.2.4.2 Przysposobienie. . 228
5.3.2.4.3 Opieka. . 230
5.3.2.4.4 Kuratela. . 232
5.3.2.5 Czynność notarialna dotycząca osób będących z notariuszem w bliskim stosunku. . 236
5.3.2.5.1 Uwagi wstępne. . 236
5.3.2.5.2 Pojęcie bliskiego stosunku z art. 84 pr.not. a art. 49 k.p.c.. . 236
5.3.2.5.3 Pojęcie bliskiego stosunku a inne okoliczności z art. 84 pr.not.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
5.3.2.5.4 Otwarty katalog podmiotów objętych zakazem z art. 84 pr.not.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
5.3.2.5.5 Osoba pozostająca w bliskim stosunku z notariuszem. . 240
5.3.2.5.6 Konkluzje. . 243
5.3.3 Świadomość notariusza co do istnienia okoliczności określonych w art. 84 pr.not.. . 244
5.4 Konkluzje. . 246
Rozdział 6
Przepis art. 86 pr.not. jako szczególna podstawa odmowy dokonania czynności notarialnej. . 249
6.1 Ewolucja regulacji zawartej obecnie w art. 86 pr.not.. . 249
6.1.1 Dawne przepisy odpowiadające a meritii art. 86 pr.not.. . 249
6.1.2 Wykładnia historyczna art. 86 pr.not.. . 251
6.2 Pojęcie „zdolności do czynności prawnych”. . 252
6.2.1 Zdolność do czynności prawnych na gruncie Kodeksu cywilnego. 252
6.2.1.1 Uwagi wstępne. . 252
6.2.1.2 Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych. . 253
6.2.1.3 Ubezwłasnowolnienie. . 254
6.2.1.4 Ubezwłasnowolnienie a art. 86 pr.not.. . 255
6.2.1.5 Zdolność do czynności prawnych osób prawnych. . 256
6.2.1.6 Konkluzje. . 258
6.2.2 Zdolność do czynności prawnych na gruncie art. 86 pr.not.. . 258
6.2.2.1 Uwagi wstępne. . 258
6.2.2.2 Możliwe stany faktyczne wyróżnione ze względu na treść art. 86 pr.not.. . 259
6.2.2.2.1 Uwagi wstępne. . 259
6.2.2.2.2 Osoba okazująca orzeczenie o swoim ubezwłasnowolnieniu. . 259
6.2.2.2.3 Osoba z pewnością posiadająca wymaganą zdolność do czynności prawnych. . 259
6.2.2.2.4 Osoba nieposiadająca wymaganej zdolności do czynności prawnych, która nie informuje notariusza o tym fakcie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………………. 260
6.2.2.2.5 Osoba posiadająca wymaganą zdolność do czynności prawnych, której zdolność wywołuje u notariusza wątpliwości. . 260
6.2.2.3 Zdolność do czynności prawnych a świadome działanie z wymaganym rozeznaniem. . 260
6.2.2.4 Wada oświadczenia woli z art. 82 k.c. a zdolność do czynności prawnych. . 262
6.2.2.5 Pełna zdolność do czynności prawnych a wymagana zdolność do czynności prawnych. . 263
6.2.2.6 Ujęcia zdolności do czynności prawnych z art. 86 pr.not.. 263
6.2.2.6.1 Wąskie ujęcie zdolności do czynności prawnych z art. 86 pr.not.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
6.2.2.6.2 Szerokie ujęcie zdolności do czynności prawnych z art. 86 pr.not.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
6.2.2.7 Wyłączenie stosowania art. 86 pr.not.. . 266
6.2.2.7.1 Czynność obejmująca przebaczenie spadkodawcy z art. 930 k.c.. . 266
6.2.2.7.2 Czynności poświadczeniowe. . 267
6.2.2.8 Konkluzje. . 268
6.3 Rola notariusza w wypełnieniu obowiązku z art. 86 pr.not.. . 269
6.3.1 Weryfikacja zdolności stawających do czynności prawnych. . 269
6.3.2 Zaburzenia psychiczne i uzależnienia jako podstawa odmowy na podstawie art. 86 pr.not.. . 270
6.3.2.1 Uwagi wstępne. . 270
6.3.2.2 Zaburzenia psychiczne i uzależnienia a zdolność do czynności prawnych. . 270
6.3.3 Obowiązki notariusza w zakresie weryfikacja zdolności stawających do czynności prawnych a jego predyspozycje do ich realizacji. . 272
6.3.3.1 Przygotowanie merytoryczne notariuszy do wykonywania obowiązku z art. 86 pr.not.. . 272
6.3.3.2 Orzecznictwo dotyczące wykonywania przez notariuszy obowiązku z art. 86 pr.not.. . 273
6.4 Konkluzje. . 276
Rozdział 7
Inne podstawy odmowy dokonania czynności notarialnej. . 277
7.1 Odmowa przyjęcia depozytu notarialnego. . 277
7.1.1 Uwagi wstępne. . 277
7.1.2 Warunki przyjęcia papierów wartościowych albo pieniędzy na przechowanie. . 278
7.1.2.1 Związek depozytu z dokonywaną czynnością notarialną. 279
7.1.2.2 Przyjęcie do depozytu notarialnego w kancelarii notariusza dokonującego czynność główną. . 280
7.1.2.3 Przyjęcie do depozytu notarialnego w celu wydania wskazanej osobie lub jej następcy prawnemu. . 282
7.1.3 Uprawnienie do przyjęcia do depozytu notarialnego papierów wartościowych albo pieniędzy. . 282
7.1.4 Obowiązek przyjęcia do depozytu notarialnego dokumentów albo informatycznych nośników informacji. .  283
7.1.5 Sprzeczność czynności notarialnej przyjęcia do depozytu dokumentów albo informatycznych nośników informacji z prawem. . 284
7.1.6 Sprzeczność z prawem treści zawartych w dokumentach albo na informatycznych nośnikach informacji. . 284
7.1.7 Obowiązek przechowywania informatycznych nośników w odpowiednich warunkach. . 285
7.1.8 Konkluzje. . 286
7.2 Odmowa dokonania czynności notarialnej poza siedzibą kancelarii. . 287
7.2.1 Uwagi wstępne. . 287
7.2.2 Charakter czynności notarialnej. . 289
7.2.2.1 Czynności notarialne jednopodmiotowe i wielopodmiotowe 289
7.2.2.2 Czynności notarialne, których istota jest związana z miejscem sporządzenia. . 290
7.2.3 Szczególne okoliczności dotyczące czynności notarialnej. . 290
7.2.3.1 Szczególne okoliczności a charakter czynności notarialnej. 291
7.2.4 Ocena dopuszczalności dokonania czynności notarialnej poza kancelarią. . 291
7.3 Odmowa dokonania czynności notarialnej wobec nieuiszczenia opłaty za wpis w Rejestrze Spadkowym. . 293
7.3.1 Uwagi wstępne. . 293
7.3.2 Uiszczenie opłaty za zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym a sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. . 294
7.3.3 Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia bez uprzedniego uiszczenia opłaty za rejestrację w Rejestrze Spadkowym. . 295
7.4 Odmowa dokonania czynności notarialnej wobec nieuiszczenia opłaty sądowej. . 296
7.4.1 Uwagi wstępne. . 296
7.4.2 Funkcja notariusza w zakresie poboru opłaty sądowej. . 297
7.4.3 Uiszczenie opłaty sądowej za wpis w księdze wieczystej a sporządzenie czynności notarialnej obejmującej żądanie wpisu w księdze wieczystej. 297
7.4.4 Sporządzenie czynności notarialnej bez uprzedniego uiszczenia wymaganej opłaty sądowej. . 298
7.5 Odmowa dokonania czynności notarialnej wobec niespełnienia obowiązków płatnika. . 299
7.5.1 Uwagi wstępne. . 299
7.5.2 Notariusz jako płatnik podatków. . 300
7.5.2.1 Odmowa dokonania czynności notarialnej objętej regulacją ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. . 301
7.5.2.2 Odmowa dokonania czynności notarialnej objętej regulacją ustawy o podatku od spadków i darowizn. . 304
7.6 Odmowa wydania wypisu. . 311
7.6.1 Uwagi wstępne. . 311
7.6.2 Odmowa wydania wypisu aktu notarialnego. . . . . . . . . . . . . . . . ……………. 311
7.6.2.1 Wydanie wypisu aktu notarialnego stronom czynności i podmiotom wymienionym w akcie. . 312
7.6.2.2 Wydanie wypisu aktu notarialnego innym osobom, niewymienionym w akcie. . 313
7.6.2.2.1 Wydanie wypisu innym osobom za zgodą stron. 313
7.6.2.2.1.1 Pojęcie strony w rozumieniu art. 110 pr.not.. . 313
7.6.2.2.1.2 Forma zgody na wydanie wypisu aktu notarialnego. . 316
7.6.2.2.2 Wydanie wypisu innym osobom na podstawie postanowienia sądowego. . 317
7.6.2.3 Kompetencje notariusza i sądu w zakresie badania dopuszczalności wydania wypisu aktu notarialnego. . 318
7.6.3 Odmowa wydania wypisu aktu poświadczenia dziedziczenia i odmowa wydania wypisu aktu powołania zarządcy sukcesyjnego 319
7.7 Konkluzje. . 322
Uwagi końcowe. . 323
Wykaz orzecznictwa i stanowisk organów władzy publicznej. . 327
Bibliografia. . 339