e-Księgarnia Wydawnictwa Naukowego SILVA RERUM

175.00 brutto

Piotr Benedykt Zientarski: Sytuacja prawna mniejszości narodowych w systemie konstytucyjnym Rzeczypospolitej Polskiej (twarda oprawa)

Dla wersji drukowanej:
Koszt przesyłki kurierskiej: 20 zł
Czas realizacji: 2-3 dni robocze
Przy zamówieniu od 6 egz. jednego tytułu oferujemy rabat w wysokości 40% ceny regularnej. Rabat zostanie naliczony automatycznie po dodaniu pozycji do koszyka.

Recenzenci:
prof. dr hab. Marek Chmaj
prof. dr hab. Jacek Sobczak

Oprawa twarda

ISBN

978-83-65697-87-5 – Książka w miękkiej oprawie
978-83-65697-68-4 – Książka w twardej oprawie
978-83-65697-88-2 – Publikacja elektroniczna tylko do ściągnięcia /e-Pub/
978-83-65697-69-1 – Publikacja elektroniczna tylko do ściągnięcia /PDF/

Autor (kliknij w nazwisko, aby przejść do biografii): SKU: 2-1 Kategorie: , ,

Meet The Author

Spis treści
Wstęp………………………………………………………………………………………………. 13
Introduction…………………………………………………………………………………….. 19
Вступление……………………………………………………………………………………… 25
Wykaz skrótów…………………………………………………………………………………. 31
Rozdział I. Problemy definicyjne i metodologiczne…………………………….. 33
1. Spór o pojęcie narodu……………………………………………………………………….. 33
2. Pojęcie tożsamości narodowej…………………………………………………………… 46
3. Świadomość narodowa……………………………………………………………………… 58
4. Grupa etniczna………………………………………………………………………………….. 62
Rozdział II. Pojmowanie mniejszości narodowych
i ich definiowanie w prawie międzynarodowym…………………………………. 71
1. Pojmowanie mniejszości narodowych w doktrynie…………………………… 71
2. Normatywne ujęcie mniejszości narodowej w prawie
międzynarodowym……………………………………………………………………………. 85
3. Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych………….. 99
4. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych………………….. 104
5. Problem mniejszości narodowych i wielokulturowości w prawie
Unii Europejskich……………………………………………………………………………… 107
6. Język jako wyznacznik tożsamości mniejszości…………………………………. 120
A. Język jako element tożsamości…………………………………………………….. 121
B. Języki Unii Europejskiej………………………………………………………………. 124
C. System językowy Unii Europejskiej……………………………………………… 128
D. Języki urzędowe i robocze Unii Europejskiej……………………………….. 131
E. Problemy językowe w postępowaniu przed Trybunałem
Sprawiedliwości UE…………………………………………………………………….. 135
F. Problemy wykładni językowej w praktyce Trybunału
Sprawiedliwości UE…………………………………………………………………….. 138
G. Języki półoficjalne w świetle konkluzji Rady……………………………….. 140
Rozdział III. Mniejszości narodowe w polskim porządku prawnym…….. 151
1. Konstytucjonalizacja mniejszości narodowych i etnicznych………………. 151
2. Prace legislacyjne nad ustawą o mniejszościach narodowych
i etnicznych oraz o języku regionalnym…………………………………………….. 166

A. Pierwsze projekty………………………………………………………………………… 166
B. Projekt ustawy, jego założenia i opinie doktryny…………………………. 167
C. Pierwsze czytanie projektu …………………………………………………………. 176
D. Praca w Komisjach i Podkomisji nadzwyczajnej …………………………. 178
E. Drugie czytanie w Sejmie …………………………………………………………… 183
F. Trzecie czytanie ………………………………………………………………………….. 185
G. Prace w Senacie…………………………………………………………………………… 187
H. Rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu………………………………….. 190
I. Wejście w życie ustawy………………………………………………………………… 193
J. Kształt prawny ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych
oraz o języku regionalnym…………………………………………………………… 194
Rozdział IV. Polityka etniczna…………………………………………………………… 205
Zakończenie…………………………………………………………………………………….. 215
Bibliografia………………………………………………………………………………………. 219
Źródła……………………………………………………………………………………………….. 219
Literatura………………………………………………………………………………………….. 229

Wstęp

Wstęp
Mniejszości narodowe jako problem badawczy to zagadnienie niezwykle
interesujące, będące wdzięcznym polem dociekań socjologów, politologów, kulturoznawców, demografów i historyków. Ma ono także swój wymiar prawny i,
co za tym idzie, polityczny. Sytuacja prawna mniejszości jest bowiem przedmiotem
badań zarówno konstytucjonalistów, jak i specjalistów z zakresu prawa
międzynarodowego publicznego, a także administracyjnego. Wiążą się z tym
kwestie tożsamości i świadomości narodowej, u których podstaw leżą poważne
spory definicyjne, metodologiczne oraz ideologiczne. Tożsamość narodowa
i etniczna dzieli bowiem społeczeństwa według kryterium: swoi – obcy. Przy
czym im mniejszy poziom rozwoju kultury, tym bardziej eksponuje się ładunek
emocjonalny i zazwyczaj w mniejszym stopniu eksponowana jest tolerancja.
Rzeczywistość tę w poważnym stopniu ugruntowują mity i stereotypy. Problemem
bowiem jest nie to, że istnieją jacyś „inni”, lecz to, że ci „inni” funkcjonują
w ramach konkretnego państwa, społeczności mieszkańców tego państwa i bywają
jeszcze jego obywatelami. Na ten stan rzeczy mogą nakładać się i nakładają
uprzedzenia rasowe bądź religijne, gdyż jakże często przedstawiciele mniejszości
różnią się od grupy większościowej rasą, wyznaniem, językiem, tradycjami
i obyczajami. Problem mniejszości narodowych ze szczególną mocą wystąpił
w Europie i towarzyszył powstawaniu państw narodowych od średniowiecza
po XX w. Próby przezwyciężenia podziału na „swoich” i „obcych”, na mniejszości
i większość, podejmowano w historii wielokrotnie, ale bezskutecznie, być
może dlatego, że aż po schyłek XIX w. takie starania czyniono w poszczególnych
państwach europejskich, i to wcale nie wszystkich. Nie obejmowały one także
wszystkich istniejących w tych państwach mniejszości, gdyż z różnych względów
niektóre z nich uważano za lepsze, a inne za gorsze, niegodne uwagi.
Warto zauważyć, że państwem, które w zasadzie nie zostało dotknięte zjawiskiem
ostracyzmu w odniesieniu do mniejszości, była Rzeczpospolita Obojga
Narodów, gdzie, jak to niegdyś poetycko zauważono, „pod wspólnym niebem”
żyli obok siebie: Polacy, Litwini, Rusini, Niemcy, Węgrzy, Wołosi, Szkoci, Żydzi,
Karaimi, Ormianie, wyznający islam Tatarzy oraz Cyganie. Przy czym tylko
Żydzi stawali się niekiedy obiektem ataków motywowanych religijnie.

Władze państwowe nie podejmowały w dobie Rzeczypospolitej Szlacheckiej prób zmierzających do wynarodowienia bądź przymusowej asymilacji mniejszości. Wręcz
przeciwnie, wszystkie starano się traktować jednakowo w duchu trudnej wówczas
w Europie do przyjęcia i zrozumienia tolerancji. Szczególną opieką władze
państwowe otaczały zwłaszcza Żydów, widząc w nich sługi skarbu. Godzi się
podkreślić, że ludność Rzeczypospolitej różniła się nie tylko etnicznie i językowo,
ale też religijnie. Wśród chrześcijan oprócz katolików byli prawosławni,
unici (grekokatolicy), luteranie, zwolennicy kalwinizmu, menonici, anabaptyści,
bracia polscy i czescy. W dużej mierze tolerancją cieszyli się mieszkańcy
Imperium Otomańskiego.
Nie wdając się w rozważania natury historycznej, wypada zauważyć, że problem
mniejszości w Europie sprowadzał się przede wszystkim do kwestii natury
wyznaniowej, a dopiero na dalszym planie – językowej i obyczajowej. Tłumaczy
to, dlaczego starając się zadbać o pokój wewnętrzny, zajęto się na gruncie prawnym
w pierwszym rzędzie właśnie kwestiami konfesyjnymi. Dopiero po I wojnie
światowej, i to początkowo bardzo nieśmiało, podjęto problem unormowania
sytuacji mniejszości narodowych. Po II wojnie światowej, jak się wydaje,
kwestia normatywnej regulacji w płaszczyźnie międzynarodowej stała się przez
długie lata jednym z zadań priorytetowych, zarówno w płaszczyźnie powszechnego
(uniwersalnego) prawa międzynarodowego publicznego, jak i w trzech
europejskich systemach regionalnych, tj. Rady Europy, Unii Europejskiej oraz
OBWE. Z pewnym zdziwieniem można skonstatować, że kwestie te nie zaprzątają
tak bardzo uwagi prawników i polityków z obszaru Afryki i Azji, chociaż
właśnie tam dają się obecnie zaobserwować poważne konflikty o charakterze
narodowym, etnicznym, religijnym i kulturowym. Kontynentem wolnym od
tego typu konfliktów jest Ameryka Południowa, dość jednorodna etnicznie i religijnie.
W Ameryce Północnej konflikty mniejszości dotyczą w pierwszym rzędzie
podziałów rasowych oraz w pewnym stopniu społecznych.
Praca poświęcona jest analizie sytuacji prawnej mniejszości narodowych
w systemie konstytucyjnym Rzeczypospolitej Polskiej. Na problem wypadało
jednak spojrzeć z możliwie szerokiej perspektywy i chociaż są to rozważania
prawnicze, mieszczące się w płaszczyźnie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego
publicznego, a także praw europejskich systemów regionalnych.
Nie można było uciec od kwestii definicyjnych i metodologicznych, w praktyce
niezwykle kontrowersyjnych i spornych, leżących na styku prawa, politologii
i socjologii. Stąd też w rozdziale pierwszym, poświęconym problemom definicyjnym
i metodologicznym, ukazano spór o pojęcie narodu, zajęto się kwestią
tożsamości i świadomości narodowej, a także zwrócono uwagę na funkcjonujące
w literaturze, zwłaszcza socjologicznej, ale i prawniczej, określenie „grupa
etniczna”.

Rozdział drugi, ściśle prawniczy, poświęcony został pojmowaniu mniejszości
narodowych i ich definiowaniu w prawie międzynarodowym. Wywody
zawarte w nim otwierają kwestie rozumienia mniejszości narodowych w doktrynie.
Stało się to punktem wyjścia dla ukazania normatywnego ujęcia mniejszości
narodowych w prawie międzynarodowym. Szczegółowo przekazano
zawarte w aktach prawa międzynarodowego standardy praw mniejszości, prezentując
Europejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, Konwencję
ramową o ochronie mniejszości narodowych. W dalszej części ukazano
problem funkcjonowania mniejszości narodowych i wielokulturowości w prawie
Unii Europejskiej. Rozważania zawarte w tym rozdziale zamykają wywody
odnoszące się do języka jako wyznacznika tożsamości mniejszości, ze szczególnym
uwzględnieniem systemu językowego Unii Europejskiej i istniejących
w tym obszarze problemów postępowania i wykładni.
W rozdziale trzecim ukazano regulacje odnoszące się do mniejszości narodowych
w polskim porządku prawnym. Przedstawiono tu kolejno prace nad
tymi przepisami Konstytucji, które odnoszą się do praw mniejszości narodowych
i etnicznych, czyli do art. 35, 13 i 27. W dalszej części tego rozdziału rozważano
treść art. 35, aby wreszcie przedstawić prace nad ustawą z 6 stycznia
2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
W ostatniej części rozdziału analizowano obowiązującą ustawę na tle poglądów
doktryny i stanowisk judykatury.
Ostatni, czwarty rozdział odnosi się do polityki etnicznej Rzeczypospolitej
Polskiej na tle polityk innych państw europejskich. W kolejnych podrozdziałach
podjęto kwestie definiowania polityki etnicznej, zderzając ten termin z etnopolityką
i kwestiami sekurytyzacji. Zasygnalizowano też kwestie wykluczenia
etnicznego.
Celem pracy było przeprowadzenie szczegółowej analizy istniejących w powszechnym
(uniwersalnym) prawie międzynarodowym publicznym, w regionalnych
prawach europejskich oraz w krajowym polskim porządku prawnym
pod kątem regulacji odnoszących się do sytuacji mniejszości narodowych. Rozważania
te stanowić miały asumpt do próby odpowiedzi na pytanie, czy udało
się wypracować, chociażby tylko w płaszczyźnie normatywnej, standardy praw
mniejszości.
Generalna teza pracy sprowadza się do stwierdzenia, że odnoszące się do
mniejszości narodowych i etnicznych regulacje są w generalnych założeniach
zbieżne i zgodne z regulacjami zapisanymi w dokumentach o wolnościach
i prawach człowieka. Tak sformułowanej tezie towarzyszy pięć hipotez badawczych.
Pierwsza z nich wychodzi z założenia, że wyznaczenie zakresu wolności
mniejszości narodowych jest procesem dyskursywnym, w którym biorą udział
z jednej strony organy władz poszczególnych państw, z drugiej – instytucje

tworzące normy prawa międzynarodowego zadowalają się tworzeniem standardów
normatywnych, nie badając, jak funkcjonują w praktyce. Trzecia z hipotez
wychodzi z założenia, że prawa i wolności mniejszości narodowych i etnicznych
pojmowane są mimo istnienia standardów normatywnych różnie w różnych
państwach, w zależności od doświadczeń historycznych i postawy obywateli.
W myśl kolejnej, czwartej hipotezy istniejący w Polsce system prawny zabezpiecza
interesy tych mniejszości, które taksatywnie zostały wymienione w ustawie
6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku
regionalnym, lecz prawa późniejszych mniejszości, których przedstawiciele
nie są obywatelami Rzeczypospolitej, a nawet tych przedstawicieli mniejszości
wymienionych w ustawie, którzy nie posiadają obywatelstwa polskiego, nie zostały
w sposób należyty obwarowane. Piąta, ostatnia hipoteza badawcza sprowadza
się do stwierdzenia, że poza systemem prawnym ważnym czynnikiem
stymulującym zakres praw mniejszości w państwie jest kultura polityczna klasy
rządzącej i uwarunkowania psychologiczne nie tylko elit, ale całego społeczeństwa.
W narastającej fali nietolerancji, ksenofobii, sztucznie podsycanej przez
niektóre grupy polityczne i niestety część ugrupowań kościelnych prawa mniejszości
narodowych będą bezkarnie łamane, oczywiście dotyczy to w Polsce tych
mniejszości, których status nie jest zapisany w ustawie, a których przedstawiciele
różnią się wyglądem, rasą bądź słabym opanowaniem języka od reszty mieszkańców.
Zagadnienia podjęte w pracy wymagały znajomości kilku dziedzin: prawa,
socjologii, nauki o polityce i historii. Do tak złożonej i szerokiej problematyki
należało zastosować adekwatne metody badawcze zapewniające osiągnięcie
założonego rezultatu. Najważniejszą z metod była analiza tekstów normatywnych,
do której zastosowano metody prawnicze, np.: metoda egzegezy tekstu
prawnego, według koncepcji derywacyjnej M. Zielińskiego. Towarzyszyła jej
analiza topiczno-retoryczna Ch. Perelmana, a także proceduralna. Użyto też
hermeneutyki prawniczej. Posłużono się tymi metodami przy analizie tekstu
Konstytucji i aktów prawa międzynarodowego analizowanych systemów. Użyto
więc metody leksykalnej, uznawanej za wykładnię najwłaściwszą. Niezmiernie
ważna okazała się również metoda porównawcza, ułatwiająca czy wręcz umożliwiająca
wykrywanie wzorców w głębokich źródłach systemu prawnego i spoza
tego systemu i odniesienie do wzorców z prawa międzynarodowego publicznego
w obu systemach europejskich. Pomocna była analiza instytucjonalno-prawna
– zastosowano ją do badania funkcjonowania przyjętych w prawie

międzynarodowym i krajowym standardów normatywnych. Zastosowano również
metodę opisową.
Niezbędne przy konstruowaniu zwłaszcza rozdziału pierwszego okazały się
metody historyczne do pozyskania materiału do szerokiej generalizacji. Stosowano
je w ujęciu pragmatycznym, aby znaleźć dane do odtworzenia procesu
historycznego kształtującego ideę zabezpieczenia sytuacji prawnej mniejszości
narodowych i etnicznych. Stosowano je także w ujęciu genetycznym (historyczno-
krytycznym), aby wskazać genezę zjawisk, których skutki obecnie można
obserwować. Zgodnie z koncepcją związków przyczynowo-skutkowych wybrano
metodę genetyczną polegającą na indukcyjnych i dedukcyjnych sposobach
wnioskowania.
Do analizy korzystano zarówno ze zróżnicowanej bazy źródłowej, jak i z obszernej
literatury. Pełne zestawienie źródeł i literatury przynoszą stosowne działy
bibliografii, omówienie ich w tym miejscu stanowczo przekraczałoby objętość
zwyczajowo przeznaczoną na wstęp i na prezentację tych kwestii.