Spis treści
Wstęp… 8
I. Stereotyp kobiety w mediach.. 32
1. Pojęcie stereotypu. 33
2. Rola środków komunikacji społecznej w utrwalaniu stereotypów.. 42
A. Frau. Kobieta. O stereotypowych wyobrażeniach przez pryzmat Internetu. 55
B. Funkcjonowanie stereotypu w różnych formach przekazu społecznego. 64
C. Reklamowe uproszczenia myślowe jako skuteczna forma utrwalania stereotypu kobiety. 73
D. Wpływ dowcipów o kobietach na kształt medialnego wizerunku kobiety. 82
E. Kolor włosów a intelekt – stereotypowa opozycja i jej znaczenie dla wizerunku kobiety. 84
3. Walka kobiet ze stereotypami w sferze zawodowej przez pryzmat publikacji medialnych. 87
4. Media o losie kobiet w dziejach społeczeństw w odniesieniu do stereotypu kobiety. 103
II. Medialny wizerunek niewiasty i feministki. Miejsce kobiety w społeczeństwie europejskim od średniowiecza po XXI wiek. 110
1. Władza kobiet zdobyta poprzez związki z mężczyznami w ujęciu dziennikarzy. 113
2. Awans społeczny i zawodowy kobiet po XVIII w. 118
3. Kobiety-symbole na przykładzie medialnych wizerunków Edyty Stein oraz Marii Curie-Skłodowskiej 128
4. Era matriarchatu jako konsekwencja postępującej emancypacji?. 134
5. Feminizm – zderzenie teorii z praktyką. 143
III. Prawne aspekty funkcjonowania kobiety współczesnej w Polsce i Niemczech w środkach komunikacji społecznej online. 188
1. Prawo wobec kobiet w Polsce i w Niemczech. 190
A. Prawo konstytucyjne. 190
B. Prawo cywilne i rodzinne. 202
C. Prawo pracy. 206
Tabela 1. Udział kobiet na uczelniach w RFN w latach 1980 – 1992. 215
D. Prawo karne. 218
2. Wizerunek medialny kobiety wobec prawa konstytucyjnego, pracy, cywilnego i rodzinnego oraz karnego. 220
A. Kobieta jako ofiara męskiej przemocy w ujęciu dziennikarskim.. 222
B. Wizerunek medialny dzieciobójczyni 234
C. Przestępczość kobiet i jej wpływ na wizerunek medialny kobiety. 239
D. Bezprawie w świetle prawa, czyli o nierównym i niekonstytucyjnym traktowaniu obu płci 247
3. Skutki funkcjonowania prawa cywilnego i rodzinnego w zwierciadle mediów i ich znaczenie w budowaniu wizerunku kobiety współczesnej 257
A. Konkubinaty a wizerunek kobiety nowoczesnej w świetle tekstów dziennikarskich. 261
Tabela 2. Liczba zawieranych małżeństw i rozwodów w Niemczech. 264
B. Singiel czy stara panna? Przemiany obyczajowe wobec wizerunku medialnego kobiet samotnych na łamach pism dla pań 266
C. Toksyczne związki kobiet jako element wizerunku medialnego. 268
D. Preferencje kobiet przy wyborze partnerów życiowych. 272
E. Dylematy uczuciowe kobiet na łamach prasy dla pań wyznacznikiem wizerunku medialnego kobiety. 274
F. Obraz medialny kobiety zdeterminowanej 276
G. Walka o podział ról w związkach jako element kreowania wizerunku kobiety w mediach. 280
H. Medialny portret kandydatki matrymonialnej 286
I. Zdrada odczuwana przez kobiety i mężczyzn w świetle artykułów internetowych. 291
IV. Między praktyką a teorią. Analiza obrazu medialnego Polek i Niemek aktywnych na forum publicznym… 294
1. Uczestnictwo kobiet w życiu publicznym. Wzorcowe wizerunki Niemek oraz Polek. 295
A. Walka o równouprawnienie na gruncie prawnym.. 295
B. Kobieta na stanowisku zarządczym.. 297
C. Wizerunki medialne kobiet-symboli w Niemczech w XXI w. /Analiza wybranych przykładów/. 300
1) Alice Schwarzer. 300
2) Angela Merkel 304
3) Ursula von der Leyen. 307
4) Monica Hauser. 309
5) Christiane Nüsslein-Volhard. 311
6) Margot Käßmann. 313
7) Kirsten Heisig. 316
8) Senta Trömel-Plötz. 319
9) Claudia Schiffer. 322
10) Marlene Dietrich. 323
D. Portrety medialne kobiet-symboli w Polsce w XXI w. /Analiza wybranych przykładów/. 325
1) Magdalena Środa. 325
2) Henryka Krzywonos. 328
3) Kazimiera Szczuka. 333
4) Hanna Suchocka. 336
5) Henryka Bochniarz. 339
6) Anna Dymna. 341
7) Wisława Szymborska. 346
8) Manuela Gretkowska. 349
E. Portrety kobiet popularnych, często goszczących na łamach pism dla pań. 352
2. Wizerunek medialny Polki i Niemki w polityce oraz w pracy. O równouprawnieniu teoretycznie i praktycznie 359
A. Prawo do edukacji warunkiem realnego równouprawnienia kobiet i mężczyzn. 386
B. Dyskryminacja kobiet na rynku pracy. 394
Tabela 3. Kariery kobiet i mężczyzn. 400
Tabela 4. Wynagrodzenia kobiet i mężczyzn w polskich większych miastach. 412
Tabela 5. Wynagrodzenia kobiet i mężczyzn na określonych stanowiskach. 412
Tabela 6. Wynagrodzenia kobiet i mężczyzn w zależności od poziomu wykształcenia. 414
C. Pokonywanie przeszkód w sferze zawodowej przez kobiety jako temat wiodący prasy kobiecej 417
D. Wizerunki kobiet spełnionych zawodowo i ich znaczenie medialne. 421
E. Biologia kontra prawo. Rozważania o sytuacji kobiet na rynku pracy. 425
F. Wizerunek medialny nowoczesnej „kobiety rodzinnej”. 432
1) Zagadnienia związane z wychowywaniem dzieci przez pryzmat mediów.. 436
2) Gospodarstwo domowe. 447
3) Zdrowie dla całej rodziny. 448
4) Wypoczynek, moda i samorealizacja kobiet w pismach dla pań. 448
5) Uroda i kosmetologia. 451
G. Obraz medialny kobiety w polityce polskiej 452
H. Równouprawnienie a świadomość obywatelska i realia funkcjonowania kobiet 456
V. Kwestia męska w wizerunku kobiety współczesnej 462
1. Kobieta w polityce polskiej – w zwierciadle mediów.. 466
Tabela 7. Kobiety w parlamencie polskim po 1989 r. 466
Tabela 8 . Udział kobiet w PE wśród 15 „starych” państw członkowskich. 468
2. Pierwsze (i drugie) damy. Media o wizerunku kobiet u boku sławnych mężczyzn. 478
A. Danuta Wałęsa. 479
B. Jolanta Kwaśniewska. 483
C. Maria Kaczyńska. 487
D. Hannelore Kohl 488
E. Małgorzata Tusk. 490
F. Inne kobiety u boku osób publicznych. 492
3. Język kobiet a mężczyzn – problem wzajemnej komunikacji w świetle materiałów prasowych. 504
A. Męskie pasje kobiet i ich wpływ na wizerunek kobiety. 509
B. Anoreksja jako dążenie do „męskiej” doskonałości. O innym spojrzeniu na zagadnienie. 511
C. Fascynacja męskością jako element wizerunku kobiety współczesnej 516
4. Kobiety wobec kobiet. Analiza medialna zagadnienia. 518
VI. Kobieta przełomu wieków XX i XXI. Analiza porównawcza pism dla pań w odniesieniu do realiów funkcjonowania kobiet w obu państwach.. 528
1. Zakres tematyczny, aspekt socjologiczny. 530
2. Zróżnicowana edycja – online oraz tradycyjna („papierowa”) jako uzupełniające się i współistniejące formy przekazu medialnego. 534
3. Poetyka „kobieca” jako specyficzny sposób przekazu treściowego w warstwie werbalnej i pozawerbalnej 539
A. Stylistyka i dobór słownictwa przesyconego zmysłową kobiecością. 540
B. Żeńskie formy gramatyczne jako wyraz ideologii feministycznej 542
VII. Prasa kobieca w Polsce i w Niemczech. Definicja, historia, tematyka.. 554
1. Historia prasy dla pań. 554
2. Przegląd tytułów i zawartości tematycznej prasy kobiecej polskojęzycznej 557
3. Co czytają Niemki? Przegląd pism kobiecych oraz niemieckich stron internetowych dla pań. 562
Tabela 9. Pisma adresowane do kobiet w Niemczech – Frauenzeitschriften. 563
Tabela 10. Portfolio Hubert Burda Media w Polsce. 566
Zakończenie. 578
Bibliografia.. 595
Spis tabel. 635
Streszczenie
W pracy przeanalizowano medialny obraz kobiety na polskich i niemieckich stronach internetowych. Oglądowi poddano teksty zarówno traktujące o kobietach, jak i adresowane do kobiet, stąd też analizowanym zagadnieniem był nie tylko obraz medialny, ale i rzeczywista sytuacja kobiet. Badanym okresem była pierwsza dekada XXI w. W centrum zainteresowania badawczego pozostaje kobieta i jej położenie ekonomiczne oraz społeczne w Polsce i w Niemczech. Na bazie materiałów prasowych online analizie poddana została sytuacja kobiet, Polek, przez pryzmat doświadczeń Niemek. Dysertacja podejmuje też kwestie wpływu mediów adresowanych do kobiet w Niemczech na tytuły polskiej prasy kobiecej.
Tematem pracy był wprawdzie wizerunek medialny, ale głęboko osadzony w rzeczywistości i z nią ściśle powiązany. Media bowiem nie istnieją bez rzeczywistości, a rzeczywistość w dobie współczesnej ma charakter medialny. Stąd przenikanie się tych dwóch aspektów życia – medialnego i rzeczywistego. Kluczowe było porównanie i poszukiwanie zbieżności i punktów wspólnych zarówno w wizerunku kobiety, jak i jej sytuacji społeczno-kulturowej. Wybrane aspekty funkcjonowania kobiety w Polsce i Niemczech zostały poddane analizie medialnej oraz rzeczywistej. Ten sposób ujęcia tematu pozwolił na ukazanie badanego „wizerunku medialnego” w szerszym kontekście, w realnie istniejących okolicznościach.
Słowa kluczowe: medialny obraz, kobieta, feminizm, Polka, Niemka, prasa kobieca
The image of a woman in online media
Comparative analysis of Polish and German online press aimed at women at the end of the first decade of 21st century.
The media image of women on Polish and German websites has been analyzed in the paper.
The author analyses texts about women as well as the ones addressed them. Therefore not only an issue of media image but also an actual situation of women has been considered.
The first decade of the twenty-first century has been examined. The research focuses on the woman and her economical position in Poland and Germany. On the bases of online press releases, the situation of Polish women has been analyzed from the perspective of the experience of the Germans.
The dissertation also deals with an issue of the impact of media aimed at women in Germany on headlines in women’s press in Poland.
The subject of the thesis was the media image of women, but deeply set in the reality and closely related to it. Since media do not exist without reality and present-day reality has media character. Therefore the aspects of media and real life overlap. The key issue was to compare and search concurrence and common points in both the image of a woman as well as in her socio-cultural situation. Selected aspects of women functioning in Poland and Germany have been analyzed from media and reality point of view.
This way of formulating the subject allows to show the explored “media image” in a wider and authentic context.
Key words: media image, feminism, Polish woman. German woman, women’s press
Wstęp
Tytuł dysertacji Wizerunek kobiety w internetowych środkach społecznego przekazu. Analiza porównawcza adresowanej do kobiet prasy polskiej i niemieckiej online u schyłku pierwszej dekady XXI wieku wskazuje, iż analizowano medialny obraz kobiety na polskich i niemieckich stronach internetowych. Oglądowi poddano teksty traktujące o kobietach oraz adresowane do kobiet. Badanym okresem była pierwsza dekada XXI w. To czas kalendarzowego przełomu – pierwsze dziesięciolecie nowego wieku. To także okres wytężonej kampanii stowarzyszeń i ruchów prokobiecych na rzecz realnego równouprawnienia, ujawniający się w różnych sferach życia publicznego. To też próba analitycznego i krytycznego podejścia do hasła, iż wiek XXI będzie erą kobiet. Na ile magazyny kobiece odnajdują się w rzeczywistości XXI w., na ile spełniają oczekiwania, nie tylko czytelniczek, ale i stawiają czoła wyzwaniom nowego wieku? W centrum zainteresowania badawczego pozostaje kobieta i jej położenie ekonomiczne oraz społeczne w Polsce i w Niemczech. Na bazie materiałów prasowych online analizie poddana została sytuacja kobiet, Polek, przez pryzmat doświadczeń Niemek. Dysertacja podejmuje też kwestie wpływu mediów adresowanych do kobiet w Niemczech na tytuły polskiej prasy kobiecej.
Cel pracy to przeprowadzenie analizy merytorycznej i formalnej środków komunikacji społecznej polsko- i niemieckojęzycznych adresowanych do kobiet; w poszczególnych rozdziałach autorka ukazuje obszary wspólne i odrębne na gruncie polskim i niemieckim pod kątem analizowanego tematu – medialnego wizerunku kobiety. Praca wpisuje się w szeroki nurt badawczy analizujący medialny obraz rzeczywistości, czego przykładem może być konferencja naukowa poświęcona temu właśnie tematowi zorganizowana w maju 2012 r. przez Pracownię Komunikacji Medialnej w Kaliszu Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM im. Adama Mickiewicza w Poznaniu[1].
W niniejszej dysertacji postawiona została teza, iż wizerunek kobiety w polskiej prasie dla pań jest odzwierciedleniem wizerunku kobiet w mediach niemieckich online, jednakże w formie zmodyfikowanej, uwzględniającej dynamikę przemian socjologicznych i świadomościowych, zachodzących na obszarze Polski u schyłku pierwszej dekady XXI wieku. Stąd też wynika przyjęcie polskiego punktu widzenia jako punktu wyjściowego do przeprowadzenia analizy materiału, a zbiór tekstów niemieckojęzycznych wywodzących się z obszaru Niemiec posłużył do konfrontacji i weryfikacji realiów polskich, ujawnionych w różnorodnych materiałach na polskojęzycznych stronach internetowych. Koniec gromadzenia i analizowania materiału przypada na początek drugiej dekady XXI w., z tego też czasu pochodzą ostatnie, chronologicznie najnowsze publikacje.
W pracy przyjęte zostały liczne robocze hipotezy, spośród których ważniejsze są następujące: wzorce osobowe kobiet zostają przeszczepione z gruntu medialnego niemieckiego na polski; istnieje próba przeniesienia mód i preferencji zachowań społecznych na grunt polski; wizerunek medialny kobiet polskich i niemieckich jest w wielu aspektach podobny, ze względu na konglomerat czynników (zmiany ustrojowe, funkcja UE, zmiany obyczajowe…); przenoszenie stereotypów kobiety wyzwolonej ma widoczny, choć nierażący, wpływ na gruncie polskim; feminizm występuje jako siła sprawcza o ograniczonym zasięgu oddziaływania; reklama pełni ważną rolę w utrwalaniu stereotypów związanych z kobietami, podobnie jak czynią to dowcipy, a także tzw. złote myśli; stereotyp w zawodzie i dostępie do rynku pracy jawi się jako siła sprawcza wpływająca na pozycję i zarobki kobiet po obu stronach granicy; funkcjonowanie kobiet na rynku pracy stanowi czynnik determinujący status społeczny kobiet; działalność rządów, partii politycznych, władz Polski i Niemiec mimo deklaratywności nie wpłynęły pozytywnie na zrównanie praw kobiet i mężczyzn (decyzyjne pozycje w gospodarce i życiu politycznym pozostają w dużej mierze niedostępne dla kobiet); brak pełnej świadomości własnych praw przez kobiety stanowi czynnik spychający je na stanowiska niższe od zajmowanych przez mężczyzn; ochrona prawna, wspomaganie instytucji i służb publicznych funkcjonuje na poziomie niezadowalającym (różnice są jednak widoczne w obu krajach); przeniesienie kwestii podejścia do spraw ciała i seksu z obszaru niemieckiego na polski ma wpływ na obyczajowość Polek.
W pracy zadano pytania badawcze, do których zaliczyć można: Czy można stwierdzić, że dostęp do edukacji dla kobiet jest łatwy i gdzie jest łatwiejszy? Jak realizowana jest polityka edukacyjna w obu krajach? Jaki jest stosunek polskich i niemieckich kobiet do instytucji rodziny, małżeństwa, związków partnerskich, posiadania dzieci? Jaki jest status materialny kobiet i ich pozycja zawodowa i społeczna? Jak polityka państwa wspiera funkcjonowanie kobiet na rynku pracy? Jaki jest dostęp i funkcjonowanie kobiet w życiu publicznym Polski i Niemiec (udział obywatelski w zarządzaniu)? Jaki jest poziom aktywności w organizacjach kobiecych i innych formach zrzeszeń kobiecych w obu krajach? Jaka jest pozycja kobiety w związkach z mężczyznami i czy pozycja mężczyzny uległa na przestrzeni ostatnich lat zmianie w obu krajach? Jaki jest wizerunek medialny samoświadomości kobiety i pojęcie jej własnej wartości w obu krajach? Czy w prasie widoczne są różnice w podejściu do kwestii mody? Czy media niemieckie kreując wizerunek kobiety wpłynęły na podejście do kwestii religii u Polek? Jaki wpływ media niemieckie dla pań online mają na kwestię aborcji czy wychowania dzieci? Jaki wpływ wywarła kobieca prasa niemieckojęzyczna na sferę życia seksualnego i podejścia do własnego ciała? Jak realizowana jest polityka społeczna w obu krajach (jak chronione są np. samotne matki, matki wychowujące chore dzieci…)? Jak realizowane są założenia dotyczące osiągnięcia ładu społecznego będącego podstawą stabilizacji życiowej kobiet (dobrobyt, praca, pozycja społeczna)? Czy stworzono w obu krajach równe szanse rozwoju kobietom? Jak realizowana jest polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii? Jak realizowana jest polityka zdrowotna i ochrony zdrowia oraz polityka demograficzna? Jak prezentuje się polityka rodzinna? Jak konstruowane są programy wyborcze pod kątem problemów kobiet i jak są realizowane w praktyce?
W rozdziale pierwszym autorka analizuje stereotypowy wizerunek kobiety i jego funkcjonowanie współczesne.
Podrozdział pierwszy dotyczący pojęcia stereotypu stanowi analizę samego zjawiska oraz ukazuje, iż tworzenie stereotypów jest „naturalną ludzką skłonnością” upraszczania przekazu, który, utrwalony tradycją, ewoluuje z trudem. Należy też uwzględnić fakt, iż w ramach jednego narodu istnieje wiele różnych stereotypów dotyczących jednego zagadnienia i nie jest to niczym nadzwyczajnym. I tak w efekcie – z różnorodnych ocen, sądów i przesądów powstaje wielka, kolorowa mozaika, w której dostrzec można wiele sprzeczności, przeważającym wrażeniem u odbiorcy jest jednak spójność finalnego przekazu.
Podrozdział drugi dotyczący roli środków komunikacji społecznej w utrwalaniu stereotypów ukazuje, jaką funkcję pełnią media w przekazywaniu i umacnianiu szablonowych wyobrażeń zarówno u przeciętnego czytelnika czy widza, jak i wśród tych, którzy mają istotny wpływ na kształtowanie ludzkich umysłów.
Autorka, by przekonać się, na ile stereotypy dotyczące kobiet mają swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości, na ile są realne i funkcjonują w życiu codziennym, sięga do zasobów internetowych. Dział A omawia stereotypy funkcjonujące w sieci, biorąc pod uwagę pozycjonowanie tekstów dotyczących tej tematyki przez różne przeglądarki. Wybierają one automatycznie te portale, które są najczęściej odwiedzane, zatem cieszą się największą popularnością (praca pomija aspekt specjalistycznych zabiegów wspierających pozycjonowanie stron). Na niemieckojęzycznych stronach po wpisaniu hasła kluczowego „Frau” (np. Yahoo.de) pojawia się ponad 68 milionów 600 tysięcy odniesień, podobnie dużo jest ich po polskojęzycznej stronie wirtualnego świata (np. Onet.pl, WP.pl, Interia.pl i inne). Różnice w ujęciu tematu skupiają się zasadniczo na bardziej radykalnym ujęciu w wydaniu niemieckim, z czego Polki biorą przykład.
Dział B ukazuje żywotność stereotypowych wyobrażeń w przysłowiach i „złotych myślach”; nic tak nie utrwala stereotypów (lub je tworzy) jak myśl ubrana w piękne słowa, wypowiedziane przez autorytet intelektualny czy medialny.
Dział C analizuje sposób, w jaki kobieta funkcjonuje w reklamach. Reklamy odgrywają dużą rolę w świadomości statystycznego odbiorcy tychże przekazów. Siła oddziaływania spotów tkwi w tym, że są powszechne i nie sposób przed nimi uciec, a zarazem stanowią rodzaj przekazu, do którego pozornie nie przywiązuje się wagi. Reklamy niekiedy śmieszą, a często denerwują, choćby przez swą natarczywość i częstotliwość. Jednakże to właśnie one utrwalają w ludzkiej świadomości określone wzorce kobiecości.
Dział D omawia schematyzm intelektualny dowcipów o kobietach – ukazuje mechanizm i sposoby utrwalania stereotypów, co pośrednio przekłada się na stosunek wobec kobiet przez część społeczności. Szablony myślowe dotyczące kobiet pielęgnują, utrwalają i popularyzują dowcipy, w których przysłowiowa okropna teściowa czy męcząca małżonka stają się przyczynkiem do uśmiechu na ustach odbiorcy. W internetowych przestrzeniach komunikacji nie brakuje złośliwości – mniej lub bardziej żartobliwych – na temat pań, co poddaje analizie ten fragment dysertacji. Jego rozwinięcie stanowi dział E zajmujący się swoistym fenomenem stereotypu blondynki.
Tematem podrozdziału trzeciego jest walka kobiet ze stereotypami w sferze zawodowej – w środkach komunikacji społecznej opisywane są codzienne i wieloletnie zmagania kobiet z niższą i mniej płatną pozycją zawodową. W swojej aktywności publicznej kobiety mają teoretyczne prawo na równi z mężczyznami realizować swą karierę i działać na forum politycznym czy zawodowym. Jednakże ze względu na fakt dominacji mężczyzn w publicznej i zawodowej działalności, kobiety wciąż muszą mierzyć się z kliszami męskiego pojmowania wielu aspektów życia zawodowego i publicznego, co udowadnia niniejszy podrozdział.
Podrozdział czwarty analizuje los kobiet w historii społeczeństw przez pryzmat stereotypów; ujawnia tragiczne życiorysy wynikające z krwawych dziejów obu narodów – polskiego i niemieckiego. Uzyskany obraz poraża swym dramatyzmem. Jednym z analizowanych wątków jest rola kobiety w Niemczech w czasach nacjonalizmu. Przywołany zostaje propagandowy typ myślenia o kobietach; w tej części dysertacji udowodniono, że właśnie na nich wykonywano najwięcej eksperymentów medycznych, że ich rola w edukacji, w zawodzie oraz w małżeństwie była podrzędna. Gdy w kwietniu 1940 r. Sowieci zamordowali w Katyniu polskich oficerów, życie oddała również jedna kobieta, co nie jest powszechnie znane, to Janina Lewandowska, córka generała Józefa Dowbora-Muśnickiego, Mimo iż XXI wiek powinien zburzyć stereotypy, to nic takiego się nie stało, nadal pod określonym kątem ocenia się kobiety i mężczyzn, odmiennej ocenie podlegają ich zachowania. Mężczyznom wolno więcej, mogą cieszyć się szerszym marginesem swobody i tolerancji.
W rozdziale drugim jest analizowany wizerunek medialny kobiety od niewiasty po feministkę i ukazane miejsce kobiety w społeczeństwie europejskim od średniowiecza po XXI wiek; tu autorka omawia zmieniającą się pozycję kobiety w toku przemian historycznych. Kobiety niemal od zawsze wywierały swe piętno na losach świata i kraju, w którym żyły. W zamierzchłych czasach do głosu i znaczenia dochodziły poprzez swoje związki z mężczyznami. Ten aspekt bycia niewiastą poddaje analizie podrozdział pierwszy.
W podrozdziale drugim omówiony zostaje awans społeczny i zawodowy. Kobiety od wieków walczyły o palmę pierwszeństwa z mężczyznami w różnych dziedzinach życia. To mężczyźni w tej walce długo zajmowali pozycje dominujące. Kobiety jednak się nie poddawały. Chyba się opłaciło… Jak wynika z analizy opracowania.
Podrozdział trzeci traktuje o wizerunkach medialnych kobiet-symboli. Analiza zagadnienia została przeprowadzona na podstawie portretów Edyty Stein oraz Marii Curie-Skłodowskiej; niezwykłe osobowości – Polka i Niemka – znacząco wpłynęły na kształt współczesnej Europy i dzisiejszego świata.
Podrozdział czwarty rozważa teorię wieszczącą zbliżanie się ery matriarchatu i zanik patriarchatu. Począwszy od wieku XVIII, ale na dobre od zarania XX w. kobiety powoli, ale systematycznie i skutecznie zdobywają świat, do tej pory zdominowany przez mężczyzn. Kobiety aktywne i twórcze przestały być czymś wyjątkowym, stały się codziennością. „Wiek XXI to era kobiet” – takie hasło obecnie często pojawia się w różnego typu wypowiedziach publicznych, a środki komunikacji społecznej niemal co dnia poruszają tematykę kobiecą, pojmowaną m.in. jako coraz szerszy i skuteczniejszy udział w życiu społecznym i politycznym. Ten oraz kolejne rozdziały ukazują, że kobiet nie tylko jest coraz więcej, lecz są one silniejsze psychicznie i skuteczniejsze w swoich działaniach od mężczyzn.
Podrozdział piąty uświadamia, że zderzenie feministycznych wizji i założeń z praktyką życia współczesnego jest nadal bolesne dla wszystkich idealistek. W tej części pracy następuje analiza teoretycznych założeń ruchu kobiet i omówione zostają różne jego rodzaje. Pozostaje on autonomicznym nurtem filozoficznym, którego początki tkwią w „myśli oświeconej”. Feminizm ten można określić jako rodzaj filozofii kryzysu kultury, a analizie istniejącego stanu rzeczy towarzyszą postulaty emancypacyjne. Feminizm w obrębie humanistyki zajmuje miejsce szczególne, zauważalne jest jego pokrewieństwo z psychoanalizą. Feminizm pojmowany jako ruch intelektualny o zdefiniowanych zasadach i celach narodził się w Europie doby oświecenia jako wewnętrzna krytyka oświeceniowego liberalizmu. Obecnie jest wiele nurtów feminizmu, a początkowa drapieżność ustąpiła miejsca taktycznemu, bardziej wyważonemu podejściu do kwestii kobiecych (o czym może świadczyć popularność postawy wyrażonej przez tzw. semifeminizm).
Kolejny, trzeci rozdział analizuje prawne aspekty funkcjonowania kobiety współczesnej w Polsce i Niemczech. Omówienie praw kobiet w obu krajach i skutków funkcjonowania prawa relacjonowanych przez środki komunikacji społecznej online ze szczególnym uwzględnieniem optyki: kobieta w roli ofiary – ujawnia prawa kobiet w obu tych krajach i uświadamia skutki funkcjonowania obowiązujących zapisów prawnych.
Podrozdział pierwszy analizuje prawo konstytucyjne, cywilne, rodzinne oraz prawo pracy i prawo karne w Polsce i w Niemczech (w częściach A, B, C, D).
Podrozdział drugi zajmuje się praktyczną stroną funkcjonowania założeń teoretycznych i na przykładzie artykułów prasowych z mediów polskich i niemieckich uświadamia, jak dalece teoria odbiega od realiów, a przepisy od faktów, opisywanych w środkach komunikacji społecznej polsko- i niemieckojęzycznych.
W dziale A szczególnej analizie poddana została pozycja kobiety jako ofiary. Więzienia dla kobiet pełne są więźniarek, niemniej należy stwierdzić, iż większa część procentowego udziału w działalności przestępczej zdecydowanie przypada mężczyznom. Kobiety, choć słabsze fizycznie i pozbawione testosteronu, który naukowcy wskazują jako źródło męskiej agresji, też wchodzą w konflikt z prawem. Zrównanie praw obu płci dało taki efekt uboczny, że policja coraz częściej interweniuje w związku z kobiecą agresją.
Dział B opisuje odnotowane przez media przypadki zachowań dzieciobójczych wraz z próbą wyjaśnienia genezy tego zagadnienia. Jak wynika z analizy dostępnych materiałów, kobiety zwykle zabijają swoje dzieci przede wszystkim pod wpływem nacisku mężczyzn lub też z powodu braku jakiejkolwiek pomocy i w stanie szoku poporodowego. Postępowanie takie było i jest nadal surowo oceniane przez prawo i społeczeństwo.
Dział C podejmuje temat medialnego wizerunku kobiet, które popełniły morderstwo, zwykle na swoim mężu czy partnerze życiowym, stanowiącym zarazem jej oprawcę i kata.
Dział D poświęcony nierównemu i niekonstytucyjnemu traktowaniu obu płci ukazuje, że walka o pozycję kobiet na rynku pracy i w życiu publicznym trwa, a coraz bardziej ostre starcia zapowiadają zbliżający się przełom. Na razie dla kobiet najważniejsze jest stanowcze domaganie się równej płacy za równą pracę. Nie powinno bowiem być tak, że mężczyźni na tych samych stanowiskach, z tymi samymi kompetencjami zarabiają ok. 20 proc. więcej, czego doświadczają zarówno Polki, jak i Niemki. Działaczki feministyczne protestują także przeciwko odtwarzaniu stereotypów tradycyjnych ról płciowych w procesie edukacji, przez co dziewczynki ograniczają swoje aspiracje. Dział ten podaje też przykłady dyskryminacji kobiet na rynku pracy, a niektóre z nich mogą się wydać absurdalne, gdyby nie to, że są prawdziwe (jak choćby zakaz „głosów żeńskich” w polskim radiu). Tu omówiona została także kwestia seksualnego napastowania kobiet w miejscu pracy oraz walki o parytety w warunkach polskiej polityki. Nowy kodeks wyborczy w Polsce dał kobietom przywileje. Po 2012 r. mają zagwarantowane 35 proc. miejsc na listach do Sejmu, jednak partie zwykle niechętnie przyznają im zwykle gwarantujące mandat „jedynki”.
Podrozdział trzeci ujawnia skutki funkcjonowania prawa cywilnego i rodzinnego oraz jego konsekwencje dla kobiet przez pryzmat pism dla pań. W działach od A do I podejmowane są kolejne aspekty bycia kobietą i tego, jak dalece teoria odbiega od praktyki. Działy te omawiają zagadnienia związane z życiem rodzinnym kobiet, samotnością, związkami czy zdradą przez pryzmat artykułów opisujących tę problematykę w Polsce i w Niemczech, a „życie wewnętrzne” kobiet prezentuje się podobnie po obu stronach granicy. Istota kobiecości pozostaje bowiem ta sama.
Rozdział czwarty uświadamia rozdźwięk między praktyką a teorią i poddaje analizie uczestnictwo kobiet w życiu zawodowym i publicznym. W podrozdziale pierwszym ukazano wizerunki współczesnych aktywnych Polek i Niemek, posługując się wybranymi przykładami (działy C oraz D); dobór kobiet charakteryzuje się dużą dozą subiektywności (co wydaje się być nieuniknione przy tego rodzaju selekcji), czynnikiem determinującym była ponadprzeciętność danej przedstawicielki społeczności żeńskiej, która w swym życiu potrafiła połączyć działalność zawodową i karierę z aktywnością na innym polu – na przykład charytatywnym, a efekty tych działań posłużyły innym potrzebującym, choć niekoniecznie kobietom (jak choćby Anna Dymna, która poświęciła się osobom upośledzonym). W części wstępnej w dziale A podane są przykłady kobiet dyskryminowanych na rynku pracy oraz w życiu publicznym, co stanowić ma wstęp do ukazania, jak wiele jest pozytywnych przykładów aktywnych kobiet, które – by osiągnąć to, co dla wielu mężczyzn jest w zasięgu ręki – muszą bardziej walczyć i pokonywać więcej przeszkód. Ten niewygodny aspekt bycia kobietą po obu stronach Odry ujawnia także dział B, ukazujący procentowy udział kobiet na kluczowych stanowiskach w firmach i na uczelniach, dobitnie akcentując dysproporcje między liczbą kobiet i mężczyzn na szczytach władzy publicznej czy firmowej. Choć problematyka ta została już omówiona wcześniej, jednak to przypomnienie jest wielce pomocne w uświadomieniu tła, na którym zostają ukazane wizerunki kobiet wybitnych, osiągających sukces i szczyty ludzkich możliwości w danych obszarach działalności. Wizerunki szczegółowe stanowią wizualizację osiągnięć kobiety; są symbolicznym ukazaniem postępu emancypacyjnego, nie jest bowiem możliwe, by wymienić wszystkie czy choćby znaczną część tych kobiet, które w swym zawodowym życiu i swej publicznej działalności wspięły się na szczyty. Dział E omawia portrety kobiet popularnych, często goszczących na łamach pism dla pań, uświadamiając, jak wiele jest interesujących przedstawicielek płci żeńskiej, które aktywnie działają w wielu obszarach życia. Dział ten uświadamia także swoistą ,,modę na bycie kobietą”, a wielość materiałów dziennikarskich świadczy o zainteresowaniu czytelniczym i „głodzie” tego typu materiałów dziennikarskich.
Podrozdział drugi analizuje wizerunek medialny Polki i Niemki w polityce oraz w pracy pod kątem stosowania zasad równouprawnienia i ukazuje praktyczne funkcjonowanie założeń teoretycznych w obszarze życia politycznego i zawodowego kobiet. Podrozdział ten dostarcza statystycznej analizy uczestnictwa zawodowego, politycznego itp. kobiet w życiu publicznym obu krajów; omawia konsekwencje natury społecznej kariery kobiet, posługując się konkretnymi przykładami. Polki w życiu publicznym uczestniczą aktywnie, zawdzięczając to przede wszystkim własnej zaradności, przedsiębiorczości, przebojowości, Niemki natomiast wywalczyły sobie szereg ułatwień prawnych. Tu zostają zaprezentowane poszczególne bariery w osiągnięciu sukcesu zawodowego kobiet, takie jak utrudnienia edukacyjne (dział A), dyskryminację na rynku pracy (dział B) oraz sposoby pokonywania zawodowych barier (dział C) i przykłady kobiet sukcesu, których wokół można odszukać bardzo wiele, a które chętnie są prezentowane przez media (dział D). Kolejny dział prezentuje trudny do uświadomienia sobie przez mężczyzn biologiczny aspekt bycia kobietą, przez który kobietom na co dzień znacznie trudniej funkcjonować w warunkach twardej walki zawodowej i na scenie życia publicznego, a który daje mężczyznom niełatwą do pokonania przewagę. Wystarczy uświadomić sobie, ile można osiągnąć w czasie kolejnych urlopów macierzyńskich czy choćby w czasie comiesięcznych kilkudniowych niedyspozycji (dział E oraz F). Ostatnie części tego rozdziału podejmują problem nierównej walki Polek w życiu politycznym kraju (dział G). Dział H stanowi wyraz optymistycznych przekonań, iż rola mediów w kształtowaniu pozytywnego wizerunku kobiet jest kluczowa, a one same, we własnym gronie powinny popracować nad wzmocnieniem swych pozytywnych motywacji i wiary we własne możliwości, gdyż równouprawnienie się opłaca. Wpływanie na pozytywne nastawienie społeczne jest warunkiem zmiany świadomości obywatelskiej i realiów codziennego funkcjonowania kobiet.
Rozdział piąty omawia funkcjonowanie „elementu męskiego” w wizerunku kobiety współczesnej przez pryzmat pism dla pań i rozważa istotę kobiecości i fascynację elementem męskim – tu podjęto analizę tożsamości kobiecej oraz zjawiska zwanego „kobiecością”. Czym jest kobieta, a czym mężczyzna? Na ile płeć determinuje człowieka? Rozróżnienie między płcią biologiczną (sex) a płcią społeczno-kulturową (zwaną też rodzajem – gender) pojawiło się w studiach feministycznych w Stanach Zjednoczonych na początku lat 70., kiedy uznano za konieczne oddzielenie społeczno-kulturowych i biologicznych aspektów płci. W przyswojeniu owych wzorców męskości i kobiecości wydatnie pomaga socjalizacja realizowana częściowo w obrębie rodziny, częściowo za pośrednictwem instytucji państwowych, zwykle jednak odmiennie wobec dziewczynek i chłopców. Niebagatelne miejsce w procesie kreowania wizerunku kobiety silnej jest jej nastawienie do kwestii mężczyzny u własnego boku.
Podrozdział pierwszy omawia obraz polskich parlamentarzystek i kobiet aktywnych w życiu politycznym (obraz niekiedy celowo przerysowany), a podrozdział drugi – ukazuje wizerunki kobiet u boku sławnych i pełniących ważne funkcje mężczyzn na przykładzie takich dam jak: Danuta Wałęsa, Jolanta Kwaśniewska, Maria Kaczyńska, Hannelore Kohl, Małgorzata Tusk oraz innych pań, towarzyszących mężczyznom pełniącym funkcje publiczne lub będących osobami publicznymi. Podrozdział trzeci analizuje problemy związane z wzajemnymi relacjami kobiet i mężczyzn, a poszczególne działy (od A do C) ukazują różne oblicza żeńskiej fascynacji męskością począwszy od stroju i wyglądu do męskich pasji i zainteresowań. Tu analizowany jest też problem anoreksji, która ujęta została jako desperacka próba kobiet i dziewcząt do uzyskania ideału związanego z pierwiastkiem męskim. Podrozdział czwarty buduje obraz kobiety funkcjonującej we własnym środowisku. Analiza wzajemnego stosunku przedstawicielek płci żeńskiej, oscylującego z jednej strony wokół przyjaźni, z drugiej – eliminacji „przeciwniczek” analizuje fenomen wzajemnych kobiecych relacji krążących wokół skrajności – empatii i wspomagania do nienawiści i wzajemnego zwalczania się tylko ze względu na tę samą płeć.
Rozdział szósty podejmuje rozważania na temat sposobu i jakości życia oraz działania kobiet przełomu wieków XX i XXI w Polsce i w Niemczech. Autorka zajęła się tu porównaniem pism polskich i niemieckich pod kątem ogólnego zakresu tematycznego, formy przekazu oraz sposobu redagowania zaprezentowanych treści w zakresie formy językowej oraz specyficznej, kobiecej stylistyki.
Podrozdział pierwszy omawia fakt, iż czasopiśmiennictwo przeżyło ogromny rozwój wraz z rozwojem techniki. Media stały się ogromną siłą sprawczą, kształtującą wizerunek kobiety w krajach europejskich na początku XXI w. Kobiece magazyny i programy są siłą napędową rynku mediów. Powstaje wiele opracowań dotyczących tej sfery wydawniczej. Podrozdział drugi zajmuje się formą przekazu – online oraz tradycyjną („papierową”) – koncentrując się na aspekcie nowoczesności w środkach komunikacji społecznych adresowanych do kobiet. Kobiety są coraz częściej osobami wykształconymi, które sięgają po nowoczesne środki przekazu, jakimi są Internet i prasa w wersji elektronicznej. Ta forma przekazu treściowego stała się tak globalna, powszechna i ogólnodostępna, że nie sposób uciec od dyskusji na jej temat. Podrozdział trzeci traktujący o poetyce „kobiecej” – omawia specyficzny sposób pisania o kobietach oraz dla kobiet. Styl kobiecych tekstów jest ściśle określony i podlega regułom, których celem jest nawiązane przyjacielskiego, partnerskiego stosunku z odbiorcą. Język ma budzić wrażenie, iż do pań zwraca się ktoś, kto jest życzliwym doradcą, powiernikiem, wirtualnym przyjacielem, który nigdy nie zawiedzie w potrzebie. Z tego to powodu z tekstów zostały wyrugowane zwroty oficjalne, gdyż język kojarzony z polityką czy urzędami, nie budzi zaufania (politycy należą do najmniej obdarzonych ufnością społeczną profesji w Polsce, jak wynika z różnych sondaży i badań opinii społecznej). Prasa kobieca opiera się na czytelniczkach, a sposób przekazu warunkuje krąg odbiorców, który w tym zakresie jest dość szeroki. Do licznego grona czytelniczek autorzy tekstów przemawiają zatem ciepło, bezpośrednio, unikając zbędnego patosu i sformalizowanych środków przekazu językowego – nie ma zwykle zwrotów oficjalnych „pani, panie”, lecz dominuje bezpośredni zwrot „ty” (dział A). Sposób wykorzystania języka w prasie dla pań również stanowi jeden z elementów budowania spójnego wizerunku kobiety. W podrozdziale trzecim omówione zostały też żeńskie formy gramatyczne, takie jak „ministerka” czy „socjolożka”, które są przejawem ideologii feministycznej, co analizuje dział B.
Rozdział siódmy nosi tytuł Prasa kobieca w Polsce i w Niemczech. Definicja, historia, tematyka. W podrozdziale pierwszym autorka rozważa, czym jest w swej istocie prasa zwana kobiecą oraz prezentuje w sposób skrótowy jej historię, by przedmiot rozważań umieścić w kontekście historycznym. Najistotniejsze jest to, że pod omawianym pojęciem rozumie się dział czasopism o profilu kształtowanym pod kątem potrzeb czytelniczych kobiet i dostosowanym treściowo do ich sytuacji społecznej, a zarazem uwzględniającym ich aspiracje i marzenia. W czasopismach kobiecych oprócz artykułów publicystycznych, reportaży, felietonów, utworów literackich, zamieszczane są rubryki poświęcone sprawom mody, gospodarstwa domowego, problematyce rodziny i wychowania dzieci, zdrowia czy porady prawne itp. Historia prasy adresowanej do kobiet jest długa, istnieje już dwa i pół wieku. Pierwsze niemieckie czasopismo dla kobiet wydawał pisarz i uczony J. Ch. Gottsched w latach 1726-27 „Die vernünftigen Tadlerinnen”. Bujny rozwój tego segmentu rynku wydawniczego omawia ten rozdział w pozostałych trzech podrozdziałach. Jeden z nich, podrozdział trzeci, analizuje fenomen dodatku do „Gazety Wyborczej” w postaci magazynu „Wysokie obcasy” na tle prasy kobiecej w Polsce w XXI w. Obcasy to jeden z symboli kobiecości, mający też w sobie trochę nonszalancji, kokieterii, drapieżności i subtelności zarazem. „Wysokie obcasy” to zarazem tytuł dodatku do gazety codziennej, mającego swą wieloletnią tradycję. Czy jednak adresatkami są panie wyłącznie na „wysokich obcasach”?… Jak wygląda świat z punktu widzenia współczesnej Polki, czytelniczki tego tytułu? Tematycznie „Wysokie obcasy” nie różnią się od innych tego typu pism. I tu można poczytać porady kulinarne, pedagogiczne dla matek, porady dla żon, kochanek i matek, a także dla bizneswoman; to też jest charakterystyczne dla pism kobiecych, które zwykle są przeznaczone dla pań w wieku pełnej aktywności życiowej – rozumianej jako zaangażowanie w życie rodzinne czy zawodowe. Pismo ma swoje stałe rubryki i znanych felietonistów oraz autorów (m.in. Kinga Dunin, Marta Gessler, Agnieszka Kręglicka, Marcin Paprocki, Joanna Szczepkowska). „Wysokie obcasy” częstokroć i chętnie poruszają tematy jeszcze do niedawna tabu – seksu, orgazmu, współżycia, „rozwiązłości” z perspektywy kobiecej. Dla odważnych czytelniczek lub takich, które pragną zwalczyć własną nieśmiałość czy ograniczenie konwenansami i przynajmniej chcą – jeśli nie porozmawiać – to chociaż poczytać o trudniejszych tematach. Magazyn jednak nie jest wolny od typowych ograniczeń związanych z finansami, co rzutuje na odbiór merytoryczny pisma – „wyzwolonym” artykułom towarzyszą stereotypowe reklamy z nadmiernie szczupłymi i zwykle młodymi modelkami. W rozdziale siódmym istotne z punktu widzenia statystyki oraz wartości poznawczych są rozdziały opisowe, zawierające przegląd tytułów prasy kobiecej polskojęzycznej i niemieckojęzycznej z obszaru Niemiec (podrozdział drugi i czwarty).
W podsumowaniu dysertacji napisano, iż obraz kobiety współczesnej, jaki uzyskuje się po lekturze stron online adresowanych do pań, może przyprawić o przysłowiowy zawrót głowy. Jest tak zróżnicowany, wielostronny, wielopłaszczyznowy, jak to tylko możliwe i iskrzy wieloma odcieniami tęczy. Współczesna kobieta w Niemczech czy w Polsce nijak ma się do zahukanej niewiasty sprzed wieków. Potrafi być równie gospodarna, skrzętna, zapobiegliwa i macierzyńska, ale i wyzwolona, niemająca zahamowań; i co tu kryć – zagarnęła obszary zarezerwowane dla mężczyzny. A te, które jeszcze pozostały nieskażone kobiecą spracowaną, acz wypielęgnowaną dłonią, bronią się ostatkiem sił. Choć nadal kobiety muszą walczyć o swoją pozycję w świecie współczesnym, o zrównanie praw z mężczyznami w wielu dziedzinach życia, to jednak tradycyjne przekonanie o nadrzędnej pozycji mężczyzny w społeczeństwie nosi miano „seksizmu”, a pojęcie to ma wydźwięk jednoznacznie pejoratywny. Rozdział ten jest końcową analizą opracowania. Polskie czytelniczki z jednej strony skorzystały na szerszym dostępie do prasy kobiecej, mogąc cieszyć się jej lepszą wydawniczo jakością (dzięki technologii wydawców zagranicznych, zwykle niemieckich) oraz wzorem prasy kobiecej zachodniej (niemieckiej) korzystać z szeroko pojętej swobody tematycznej i obyczajowej, z drugiej pozostały niezależne myślowo i osobowościowo.
Podstawową metodę badawczą stanowiła analiza treści (analiza zawartości), polegająca na badaniu treści materiałów pisanych – książek, czasopism, dokumentów, aktów prawnych, listów, dzienników, pamiętników, reportaży, felietonów w formie drukowanej oraz cyfrowej. Dobór próby, czyli fragmentów analizowanych przekazów uzależniony był od podjętego tematu. W procesie odkodowywania materiału poszukiwano zarówno poziomu treści jawnych, jak i ukrytych, wskazując na ich wymowę oraz funkcję. Treści następnie powiązano z faktami, obudowano danymi liczbowymi oraz wskazano na ich związek z funkcjonowaniem tradycji osadzonych w kulturze danego narodu, mitów czy stereotypów rodzaju. W pracy zastosowano również następujące metody badawcze: opisowa, historyczna, analityczna (a w jej ramach analiza krytyczna, analiza systemowa, analiza literaturowa), a także metody: porównawcza, intuicyjna, krytyka źródeł, metoda indywidualnych przypadków (pomocniczo), schematy i klucze kategoryzacyjne (różnice i podobieństwa)[2].
Metody opisowo-analityczne posłużyły do możliwie dokładnego opisu cech i zdarzeń, będących przedmiotem badań w ujęciu statystycznym, dynamicznym lub geograficznym. W tej grupie metod, wyróżnić można metodę opisową zwykłą, szeroko zastosowaną w niniejszym opracowaniu i metodę opisowo porównawczą, przy czym w tym drugim przypadku zasadniczym punktem odniesienia była sytuacja kobiet w Polsce, widziana przez pryzmat sposobu i jakości funkcjonowania kobiet oraz prasy kobiecej w Niemczech. Metody opisowe stanowią zwykle wstępne narzędzie badawcze, tak stało się w przypadku niniejszej dysertacji. Po wyodrębnieniu określonego zjawiska z dotychczas znanej całości, jego opisaniu, porównania z podobnymi zjawiskami, wyróżnieniu czynników wspólnych i różnicujących, zostały wyciągnięte wnioski. Metody opisowo-analityczne pozwoliły na charakteryzowanie cech i zdarzeń w sposób ilościowy i jakościowy, a słowny opis przeplatał się z informacjami liczbowymi. Metody opisowe mają za zadanie wierne przedstawienie rzeczywistego obrazu przedmiotu badań, w tym przypadku wizerunku medialnego kobiet w środkach komunikacji społecznej polskojęzycznych oraz niemieckojęzycznych (z terenu Niemiec). Opisowe porównanie cech i zdarzeń dotyczących przedmiotu badań w tym samym czasie jest przedmiotem metody statystyczno-porównawczej. W pracy zestawione zostały cechy kobiety polskiej i niemieckiej, prezentowane w środkach komunikacji społecznej oraz zdarzenia dotyczące funkcjonowania kobiet w obu obszarach (polskim i niemieckim) poparte danymi statystycznymi, ujawnianymi przez dziennikarzy oraz instytucje badawcze. Warto tu podkreślić znaczenie metody porównawczej, która została zastosowana przy opracowaniu funkcjonowania instytucji, urzędów, przedsiębiorstw, a także życia politycznego przez pryzmat istnienia kobiet i ich znaczenia w powyższych strukturach.
Opis z punktu widzenia czasu ma za zadanie porównanie cech i zdarzeń podlegających zmianom w czasie, stąd dokonana została prezentacja funkcjonowania kobiet w ujęciu historycznym ze szczególnym uwzględnieniem czasu intensywnych przemian świadomościowych, które kobiety zawdzięczają ruchom feministycznym. Opis z punktu widzenia miejsca, obejmuje zmiany zachodzące w niewielkim obszarze. Metoda geograficzna posługuje się opisem dużego – pod względem obszaru – przedmiotu badań. Obszarami badanymi były Polska i Niemcy, pomocniczo sięgnięto po przykłady spoza wymienionych powyżej krajów, uwzględniając nie tylko inne państwa europejskie, ale także inne kontynenty i kultury, gdyż w każdej ze stref funkcjonuje kobieta, w jakże odmienny sposób i jej życie podlega zróżnicowanym prawom i zwyczajom. Porównania i przykłady z innych niż podstawowe obszary geograficzne i sfery kulturowe (Polska, Niemcy, Europa) mają służyć zbudowaniu skali odniesienia i pomóc w usytuowaniu rozważań oraz konstruowaniu wniosków dotyczących sytuacji kobiet w szerszym kontekście. Tu wyodrębnić można wspomnianą już metodę geograficzną, która konieczna jest przy opracowaniu zagadnienia działalności gospodarczej różnych grup zawodowych, a zwłaszcza funkcjonowania kobiet w ramach różnorodnych obszarów działalności zawodowej i kariery. Do metod opisowych można też zaliczyć metodę rejonizacji, polegającą na wyodrębnieniu rejonów o wspólnych cechach rozpoznawczych – tu wspomnieć można o różnych aspektach funkcjonowania kobiet w dawnej NRD, RFN, Polsce Ludowej, a także o odmiennych potrzebach i tym samym – wizerunkach kobiet wiejskich czy miejskich. W tym kontekście podkreślić można, iż metody opisowe są powszechnie stosowane w badaniach społecznych, mają też duże znaczenie w praktyce społecznej i gospodarczej. Na przykład dzięki opisowi jednostek i struktur działających w podobnych warunkach i uzyskujących krańcowo różne efekty społeczne czy polityczne, a także ekonomiczne można wykazywać błędy w organizacji i metodach działania poszczególnych jednostek i struktur. Z tego powodu analiza wizerunku kobiety mogłaby stanowić punkt rozważań dla polityków, prawodawców czy ekonomistów, gdyż pomijanie praw kobiet i ignorowanie ich potrzeb, niedostrzeganie ich pozytywnego wpływu na wszystkie aspekty życia w danym kraju odbija się niekorzystnie na rozwoju całego państwa i jego poszczególnych obszarów (takich jak np. nauka, w których – jak wykazano w dysertacji – wciąż dominują mężczyźni, a stosunki na uczelniach, zwłaszcza polskich, wciąż można uznać za patriarchalne, czego najbardziej widocznym dowodem mogą być składy rad wydziałów uczelni).
W ramach metod historycznych naukowych zastosowano metodę filologiczną, w tych częściach pracy, w których poddano analizie teksty pisane (źródła historyczne), w tym przypadku – źródła cytowane poprzez środki komunikacji społecznej, stanowiące badany obszar. Zastosowanie elementów metody genetycznej pozwoliło na doszukiwanie się związków przyczynowych o bardziej złożonym charakterze niż proste związki wynikające z następstwa czasu, co umożliwiło nakreślenie owych skomplikowanych zależności i relacji świata, w którym funkcjonuje kobieta. Współgra to z założeniami metody ewolucyjnej, której główną cechą charakterystyczną jest założenie, iż dzieje społeczeństw ludzkich są procesem rozwojowym podobnym do ewolucji odbywającej się w przyrodzie, a zatem analogicznym procesom podlega miejsce kobiety w społeczeństwie, a to stanowi jeden z analizowanych w pracy tematów. Zgodnie z zasadami przyjętymi w metodzie socjologicznej, która prowadzi do badania struktur społecznych przy zastosowaniu nauk społecznych, jak i nauk ekonomicznych, przeprowadzona została analiza struktur społecznych w Polsce i w Niemczech pod kątem miejsca zajmowanego w nich przez kobietę, a nauki ekonomiczne i płynące z nich wnioski, pozwoliły na pełniejsze usytuowanie pozycji kobiety w przestrzeni społecznej Polski i Niemiec. Uwagę zwraca zwłaszcza uposażenie kobiet na analogicznych stanowiskach, które w obu badanych krajach jest na poziomie znacznie niższym aniżeli osiąganym przez mężczyzn (średnio od 13 do 23 proc. w zależności od stanowiska, wykształcenia, roku, a także przestrzeni geograficznej). Z powyższą metodą ściśle współgra metoda statystyczna – pozwoliła na ustalenie tożsamości faktów jednostkowych, wyjaśnienie ich związków oraz określenie występujących w nich prawd. Przeprowadzenie tych metod wymagało założenia, iż dane statystyczne zawarte w źródłach poddanych badaniom jest wiarygodne, a na to wskazywało wieloletnie doświadczenie badawcze instytucji, których wyniki zostały zacytowane (OBOP, Eurostat i inne). Wykorzystane zostały także inne dane, z podkreśleniem źródła, a niekiedy cytowane dane zostały wskazane jako mało wiarygodne, czy wręcz niewiarygodne (czego przykładem może być badanie poglądów, sądów, opinii, na które powołują się autorzy cytowanych w dysertacji tekstów czy artykułów). W przypadku danych liczbowych występuje tzw. średnia arytmetyczna. Można ją również określić jako średnią potęgową rzędu 1. Średnia arytmetyczna jest dobrą miarą położenia rozkładu i jednocześnie miarą tendencji centralnej. Jest to miara klasyczna rozkładu, czyli każda zmiana dowolnego elementu badanego zbioru pociąga za sobą zmianę wartości średniej. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na istotne ograniczenia występujące w metodach statystycznych (gdzie z założenia występuje uogólnienie prawa wielkich liczb, gdyż opisywaniu podlega zachowanie całego rozkładu średniej), mianowicie na tzw. obserwacje odstające. Średnia arytmetyczna jest bowiem podatna na obserwacje odstające (czyli wartości zmiennej, losowane spoza rozkładu, którego wartość oczekiwaną chcemy estymować, np. pomyłki w danych).
Wielość zastosowanych metod dostosowana została do ogromu materiału źródłowego, jego różnorodności i wielorakości. Uporządkowanie metodologiczne sfery faktograficznej, źródłowej, historycznej, statystycznej, a także uwzględnienia indywidualnych przypadków oraz poglądów, które z natury rzeczy wymykają się badaniom metodologicznym, wymagało przyjęcia tak szerokiego spektrum metodologicznego. Przyjęcie założeń metody J. Loflanda pozwoliło na zastosowanie obszernych cytatów, których zadaniem jest zobiektywizowanie przekazu w warstwie przytaczanej; dlatego też znaczna część cytatów obcojęzycznych poza ich streszczeniem czy tłumaczeniem polskojęzycznym, przytoczona jest w oryginale, by pozwolić dziełu przemawiać w jego własnym, rodzimym języku; jeśli nie podano nazwiska tłumacza – jest to tłumaczenie własne (dotyczy cytatów niemieckojęzycznych oraz anglojęzycznych).
Narzędzia badawcze, które posłużyły do zrealizowania tematu pracy stanowią: przeglądarki internetowe (Mozilla Firefox, Windows Explorer, Google Chrome, Bing, MyStart, Yahoo! oraz Opera), komputer, Internet (portale, wortale, strony autorskie i inne rodzaje dostępnych stron w zasobach Internetu).
Praca wpisuje się w szeroki nurt badań politologicznych ze względu na obszerną problematykę podejmowaną przez autorkę oraz na fakt, iż badania nauk politycznych mają charakter interdyscyplinarny i widoczna jest integracja z innymi dyscyplinami, przede wszystkim z socjologią, psychologią, prawem. Politologia obejmuje kierunki takie jak politykę społeczną czy dziennikarstwo, a to właśnie zostało uwzględnione w niniejszej dysertacji. Warto również zaznaczyć, że lista głównych zagadnień politologii jako dziedziny nauki sporządzona przez ekspertów UNESCO w 1948 r. w Paryżu obejmuje badania nad następującymi zagadnieniami i formami aktywności społecznej jak: instytucje polityczne, władza centralna, regionalna, lokalna, administracja publiczna, partie polityczne, grupy i stowarzyszenia, udział obywateli w zarządzaniu, opinia publiczna (jej wpływ i obraz), a te zagadnienia zostały w niniejsze pracy ujęte pod kątem zaangażowania kobiet. Godny uwagi jest też fakt, iż działy nauki o polityce obejmują m.in. ruchy i doktryny polityczne, a biorąc pod uwagę zarówno historię i współczesność – wymienić tu należy feminizm, a także działalność partii i organizacji kobiecych. W zakresie nauki o polityce jej istotnym elementem są polityki szczegółowe, w tym polityka społeczna (konstruowanie programów społecznych partii politycznych). Wyborcy oczekują ich realizacji w zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi. Pod tym kątem analizie poddana została polityka szczegółowa prowadzona względem kobiet i ich społecznych potrzeb. Z punktu widzenia potrzeb kobiet, szczególne istotna zdaje się być polityka społeczna, która zajmuje się zagadnieniami prawnymi w obszarach ściśle związanych z kwestią kobiecą, takimi jak: polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna, polityka edukacyjna (oświatowa), polityka kulturalna, polityka ochrony zdrowia, polityka mieszkaniowa, polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu, kształtowanie płac i warunków bezpieczeństwa pracy), polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej, polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii. W pracy analizie poddano realizowane cele polityki społecznej, pod kątem spełniania w tym zakresie potrzeb i oczekiwań kobiet, takich jak: inwestycje w człowieka i tworzenie równych szans rozwoju ludzi obojga płci (wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej), ład społeczny jako podstawa stabilizacji życiowej kobiet, tolerancji (wobec np. nieślubnych dzieci czy konkubinatów oraz zmianie formuły funkcjonowania związków), życie rodzinne jako powrót do wartości, jakimi są związki i relacje między ludźmi, więzi emocjonalne i uczuciowe (uwzględniając także relacje między kobietami i mężczyznami), wsparcie rodzin ubogich ze strony instytucji. Jednym z celów skutecznie prowadzonej polityki społecznej jest niedopuszczenie do marginalizacji i upośledzenia społecznego poszczególnych środowisk (np. samotnych matek), co również zostało poddane analizie w niniejszym opracowaniu.
W niniejszej dysertacji zastosowane zostały zatem różnorodne metody badawcze, dostosowane do określonego zakresu badanych treści. Eksploracja badanego materiału charakteryzuje się tym, iż badacz nie koncentruje się wyłącznie ani na treści, ani na formie badanych przekazów. W dużej mierze są to przekazy medialne, dlatego istotne dla badacza są związki zachodzące pomiędzy treścią a formą przekazu. W konsekwencji badawczych dociekań ujawniają się konkretne elementy treściowe i formalne; tenże materiał w fazie następnej poddany zostaje eksploracji w celu ustalenia relacji zachodzących między jego poszczególnymi elementami. Tym samym, badania odnoszą się do materii skomplikowanej, bogatej w różnorodne odcienie subtelności, materii pełnej ukrytych niuansów; stąd konieczność zastosowania szerokiego wachlarza metod, tak, by procedura badawcza spełniła postulat adekwatności, tj. skutkowała oczekiwanymi efektami badawczymi. Z powyższych względów krytyczna analiza źródeł funkcjonuje w procesie badawczym jako obserwacja, metoda pośredniego i bezpośredniego ustalania faktów. Podobnej analizie poddany został model komunikacji językowej. Związek między treścią a formą badano za pomocą techniki analitycznej z zastosowaniem metody dedukcyjnej i indukcyjnej. Wyodrębnione i zweryfikowane charakterystyczne cechy potraktowane zostały w procesie badawczym pod kątem obserwacji zależności i relacji jednostki wplecionej w sieć zależności w relacjach społecznych. Analizie poddany został problem granic wolności (jednostkowej i społecznej), a jednostka i jej funkcjonowanie analizowane zostało pod kątem dysponowania swobodami i własnej w nich partycypacji przez pryzmat płci kulturowej oraz stereotypów rodzaju.
Literatura, od której zależało trafne rozwiązanie postawionych problemów badawczych objęła przede wszystkim teksty źródłowe online stanowiące zasadniczo środki komunikacji społecznej polsko- i niemieckojęzyczne online. Wiele cennych informacji zaczerpnięto z literatury przedmiotu, obejmującej szeroko pojęte nauki literaturoznawcze, historyczne i socjologiczne oraz politologiczne. Do kluczowych pozycji wykorzystanych w niniejszej pracy należą zeszyty naukowe: „Przegląd Politologiczny” nr 2/2011, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” nr 1/2006, literatura omawiająca kwestie feministyczne, psychologiczne oraz socjologiczne, polska i zagraniczna, ale przede wszystkim – teksty dziennikarskie, zamieszczone w wirtualnych środkach komunikacji społecznej, polskiej i niemieckiej ze szczególnym uwzględnieniem pism adresowanych do kobiet.
Najważniejsze dla dysertacji okazały się dzieła analizujące istotę kobiecości. Punkt wyjścia rozważań na temat męskości i kobiecości stanowiła pozycja Susan Pinker Paradoks płci (bezpośrednio i pośrednio, poprzez artykuły zamieszczane w internetowych środkach komunikacji społecznej), analizująca to, jak różnica płci wpływa na niemal każdy aspekt życia we współczesnym świecie; uznanie różnic płciowych jest jedynym możliwym kluczem do zrozumienia fenomenu współczesnego świata i zachodzących w nim przemian społecznych i kulturowych. W tym kontekście istotne wydaje się też studium kobiecego ciała zoologa Desmonda Morrisa Naga kobieta, dokładna anatomiczna analiza budowy ciała kobiecego prowadzi autora do wniosku, że kobieta to niepowtarzalny, wspaniały i niezwykły finalny efekt długiej ewolucji, „najbardziej godny uwagi organizm na naszej planecie” (s. 11). Opracowanie Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy pod red. A. Gąsiorowskiego stanowiło odniesienie do opisu pozycji kobiety w dawnych czasach, kiedy emancypacja, zwłaszcza w swym radykalnym wydaniu, stanowiła rzecz nie do pomyślenia, a odwieczny porządek rzeczy wydawał się być niepodważalny, zwłaszcza dla męskiej części świata. Tu wymienić też można pozycje: Rycerz, kobieta i ksiądz Georgesa Duby oraz Wczesne średniowiecze Georga Hendersona czy Hildegarda z Bingen Elżbiety Wiater. Na drugim biegunie rozważań uplasowała się Mistyka kobiecości Betty Friedan, stanowiąca przykład klasyki liberalnej myśli feministycznej, powstałej pół wieku temu w USA. Autorka dowodzi, że kobiety to przede wszystkim jednostki, które na równi z mężczyznami mają prawo dążyć do samorealizacji w sferze prywatnej i publicznej, a kobieta zamknięta w domu to nie tylko potencjalna frustratka, ale i zmarnowany potencjał ludzki. Pozycja Kobieta w kulturze, kultura w kobiecie pod red. Marii Kaźmierczak i Anety Chybickiej ukazuje potencjał tkwiący w kobiecie w sensie zarówno przedmiotowym, jak i podmiotowym oraz jej wpływ na dawną i współczesną kulturę polską i światową. Publikację stanowi zbiór prac związanych ze zmieniającymi się stereotypami płci i rodzaju. W studiach interdyscyplinarnych przyjęto perspektywę wielowymiarowej analizy doświadczeń życiowych kobiet i mężczyzn, także w aspekcie kulturowym. Kobiecość i męskość rozwijają się w społeczeństwie, dzięki niemu, a czasem pokonując społeczne czy kulturowe bariery. Podjęto problematykę płci w obszarze życia zawodowego, rodzinnego, w zakresie tematyki zdrowia czy ogólnego funkcjonowania kobiet i mężczyzn w społeczeństwie. W książce analizowano problemy, z jakimi spotykają się kobiety: od funkcjonowania w życiu rodzinnym, zawodowym, intymnym, aż po zaburzenia związane ze zdrowiem.
W pracy wykorzystano artykuły z numeru 1/2006 „Środkowoeuropejskich Studiów Politycznych” (w charakterystycznej różowej okładce) poświęconego sprawom kobiet, a poruszone tu tematy znajdują swe odzwierciedlenie w kwestiach omawianych w dysertacji. R. Paradowski w tekście Pro choice i pro life – rozbieżne dyskursy. Przyczynek do problemu debaty i konstruowania obiektywności poruszył zagadnienie związane z debatą aborcyjną, podkreślając, iż zakaz zabijania człowieka stanowi normę absolutną, jednakże nie wyjątkową. Autor ubolewa, iż „zbyt długa i zbyt trwała jest tradycja, odmawiająca kobiecie podmiotowości i związanej z nią kompetencji” (s. 15). Bezpośrednio z tym tematem wiąże się omawiana w dysertacji zbrodnia dzieciobójstwa, a w obu tych dramatycznych sytuacjach kobieta nazbyt często pozostaje pozostawiona sama sobie, ponosząc jedynie tragiczne konsekwencje swoich czynów, a tak naprawdę – czynów wspólnych. A. Mrozik w artykule Fallokracja czy waginocentryzm? Głos feministek we współczesnej debacie o płci, języku i kulturze wiąże istotę ruchów feministycznych z językiem jako formą wyrazu bezwzględnie związaną z treścią przekazu. Autorka próbuje uporać się z legendami i mitami dotyczącymi feminizmu, częściowo aktualnymi jeszcze dziś; to ważny tekst z punktu widzenia praw kobiet oraz rozwoju ruchów feministycznych, zwłaszcza w kontekście trwających obecnie w Polsce dyskusji nad formami językowymi (marszałkini, ministra), w której media kreują sposób patrzenia na problem „wpisując je w określoną strukturę narracyjną” zarazem stają się współodpowiedzialne za dystrybucję „prawdy” ukrytej choćby w komentarzach dziennikarskich (s. 24). Autorka podkreśla, iż kod językowy warunkuje funkcjonowanie kobiet w życiu publicznym, a dyskurs emancypacyjny staje w opozycji do „fallokratycznego języka” (s. 29 i dalsze). D. Prystacka w artykule Zawód – żona polityka. Rola kobiet w kreowaniu wizerunku politycznego ukazuje w kontekście wyborów 2000 r. oraz 2005 r. rolę żon kandydatów na polityków (Maria Kaczyńska, Jolanta Kwaśniewska, Maria Krzaklewska, Aleksandra Kalinowska, Małgorzata Tusk) na tle świata (Laura Bush czy Hilary Clinton), stwierdzając, że żona polityka podejmuje decyzję, czy chce być aktywna, czy tylko stać w cieniu męża, ale zawsze musi być „cierpliwa, wytrwała i mądra”, bo tylko taka postawa wywiera pozytywny wpływ na wizerunek małżonka (s. 46), a w tej politycznej grze, to ON jest najważniejszy. M. Śniadecka-Kotarska w tekście Kobiety w migracjach przesiedleńczych w Peru (1980 – 2000) ukazuje działania kobiet na tle zawieruchy wojennej, co skłania do porównań z losami Polek i Niemek; to mężczyźni prowadzą wojny, a kobiety ponoszą ich konsekwencje (np. gwałty, migracje, bieda), starając się za wszelką cenę zadbać o byt rodziny, dzieci. Ten tekst ukazuje walkę żmudną, codzienną, samotną, bez wsparcia mężczyzny, kobiecą walkę o przetrwanie. Jednak to nie te kobiety zyskują miano bohaterek, choć nimi niewątpliwie są – bohaterkami dnia codziennego, a nie bohaterkami krótkiej chwili z bronią w ręku; dzięki zdobytemu doświadczeniu i pozyskanej samodzielności społecznej Peruwianki zyskały lepszą pozycje społeczną w świecie macho, co sytuacyjnie (metaforycznie) przekłada się również na warunki europejskie. K. Kałążna w tekście Pozycja kobiet na polskim rynku pracy. Uwarunkowania prawne i rzeczywistośćwskazuje na niższą pozycję kobiety na rynku pracy mimo rozlicznych deklaracji publicznych i uregulowań prawnych gwarantujących kobietom równouprawnienie w tej dziedzinie życia. K. Kałążna wskazuje, że zarazem wzrost wykształcenia kobiet przekłada się na ich samotność, gdyż mężczyźni wolą żony nie tylko od siebie młodsze, ale gorzej wykształcone i mające gorszy zawód (s. 75). Jak wskazuje analiza problemu zaprezentowana w dysertacji, panowie w tym względzie pozostają konserwatystami. Prawny aspekt sprawy kobiecej analizuje W. Stankiewicz w opracowaniu Status prawny kobiet w Polsce w świetle ustawodawstwa Unii Europejskiej, co tylko ugruntowuje przekonanie, że dobra teoria nie jest w stanie dostosować do siebie niedoskonałej praktyki. Kult pięknego kobiecego wizerunku omawia K. Lewicka w tekście Kobieta trendy – czyli o maltretowaniu ciała,które staje się dla kobiety prawdziwym więzieniem „z ciężkimi robotami” polegającymi na „kosmetyzowaniu się” (s.128), przegląd zabiegów zaczyna się od tzw. inteligentnych kosmetyków, aparatury (masażery czy galwanizatory), urządzeń do odsysania tłuszczu. Ciało współczesnej kobiety nie musi czuć, ma przede wszystkim wyglądać (s. 134); w świecie konsumpcji ciało staje się towarem, który generuje konieczność zakupu kolejnych towarów i usług – a to wszystko dla mężczyzny, bowiem „kult ciała narodził się z chęci i konieczności uwodzenia i zdobywania mężczyzn” (s. 138). Jednakże część dysertacji zajmuje się też kwestią tego, co potem czyni kobieta z tak zdobytym mężczyzną. Istotne dla dysertacji były też artykuły i opracowania dotyczące feminizmu, m.in. tekst N. Klejdysz pt. Andrea Dworkin – najbardziej znienawidzona feministka o antypornograficznej odmianie tego kierunku, czy A. Zawiszewskiej, Literatura kobiet w latach 1918-1939 z perspektywy feministycznej, kiedy to kobieta postrzegana była przez pryzmat mężczyzny warunkującego niemalże jej sukces, co widoczne jest w biogramach twórczyń do dziś, np. Irena Krzywicka prezentowana jest jako przyjaciółka Boya Żeleńskiego (s. 174). Ważną pozycję stanowiły Wzory kobiecości i męskości w polskiej prasie dla kobiet XXI wieku D. Zaworskiej-Nikoniuk; to opracowanie sytuuje się w kategorii gender studies, podejmując rozważania kulturowe nad problematyką płci pod kątem sposobu prezentowania tej tematyki w prasie dla pań. Godne wzmianki są też numery feministycznego magazynu naukowego „Ariadne” wydawanego w Kassel, gdzie opublikowane zostały artykuły dotyczące ruchu feministycznego w Niemczech i na świecie oraz magazyn Alice Schwarzer „Emma”.
Na kolejnym szczeblu rozważań znajdują się pozycje socjologiczne i psychologiczne. Jedną z nich jest książka analizująca wizualną sferę współczesnego człowieka, rozumianą jako środowisko obrazu, sferę zróżnicowaną i bogatą, co jest po części wynikiem jej powiązań ze światem mediów – te odniesienia zgłębia ks. Andrzej Zwoliński w opracowaniu Obraz w relacjach społecznych. Współczesne koncepcje badań nad ruchami społecznymi przedstawia antologia Dynamika życia społecznego. Współczesne koncepcje ruchów społecznych pod red. K. Gorlacha, P. H. Mooney, co pozwoliło na krytyczne spojrzenie na funkcjonowanie ruchów kobiecych na przełomie wieków. E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert w Psychologii społecznej przeanalizowali współczesne trendy w psychologii społecznej, z uwzględnieniem specyficznych ról społecznych kobiet i mężczyzn, co okazało się bardzo przydatne dla wyjaśnienia wielu zjawisk związanych ze społecznym funkcjonowaniem kobiet i mężczyzn, jak np. podręcznikowa teoria samospełniającego się proroctwa, która może być podstawą do wyjaśnienia nie tylko ocen z matematyki chłopców i dziewcząt, ale także niższych zarobków czy mniejszego uczestnictwa w obejmowaniu stanowisk najwyższych szczebli. Istotna wydaje się też seria Wykłady z socjologii t. 1, 3: Struktura społeczna Henryka Domańskiego zawiera przegląd najważniejszych teorii oraz przedstawia obraz współczesnej struktury społeczeństwa polskiego w kontekście porównawczym, podejmując kwestię nierówności społecznych, ich obrazów w świadomości zbiorowej i jej społecznych skutków; pozycja E. Wnuka-Lipińskiego Socjologia życia publicznego analizuje mechanizmy i prawidłowości społeczne, rządzące życiem publicznym, poddając racjonalnej analizie mechanizmy władzy i jej nadużyć, co w kontekście publicznym, w wymiarze społecznym jest niezwykle istotne z punktu widzenia interesów kobiet. Socjologia A. Giddensa, zawierająca całościowy, zintegrowany przegląd wiedzy, teorii i praktyki socjologicznej, ujmując problemy w sposób interdyscyplinarny z nawiązaniami do antropologii, filozofii, historii, psychologii, ekonomii, prawa i nauk politycznych pozwoliła na porządkujące spojrzenie ujętych w dysertacji zagadnień i problemów. Nie sposób pominąć też publikacji z zakresu historii mediów autorstwa prof. R. Kowalczyka, m.in. Media lokalne w Polsce (t. I-III), które okazały się pomocne dla ukazania tła rozwojowego prasy kobiecej.
[1] Oto informacja ze strony Urzędu Miasta w Kaliszu na temat konferencji „Medialny obraz rzeczywistości”, której organizatorami byli doktorzy Magdalena Zdrowicka-Wawrzyniak oraz Robert Grochowski: „Organizatorem dwudniowego sympozjum jest Pracownia Komunikacji Medialnej w Kaliszu Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Relacja między przekazami medialnymi a rzeczywistością jest jednym z najczęstszych i powracających problemów oceny środków społecznego przekazu. Założenie, że media mogą i powinny odbijać rzeczywistość społeczną jest powszechne, lecz problematyczna pozostaje jego słuszność. Media masowe ze swej natury nie mogą tylko wiernie odzwierciedlać rzeczywistości, ponieważ muszą zwracać się do szerokiej publiczności, której oczekiwania są niezwykle zróżnicowane i częściej oscylują w kierunku ucieczki od realiów. Uczestnicy konferencji będą więc starali się odpowiedzieć na pytanie, czy rzeczywistości prezentowanej przez środki społecznego przekazu bliżej obecnie do jej odbicia, czy raczej świadomego jej definiowania.”
http://www.kalisz.pl/portal.php?aid=news&news=13366454044fab971c5ac77, data odczytu 22 V 2012, godzina odczytu 11.16.
A oto wypowiedź dra hab. Piotra Łuszczykiewicza: „- Wizja medialnego obrazu rzeczywistości prezentowana przez naszych prelegentów dotykać będzie tak prawnych aspektów środków społecznego przekazu, jak i etycznych z naciskiem na przestrzeganie praw człowieka. Pojawią się rozważania na temat organizacji przekazów informacyjnych, roli współczesnej informacji, jak również refleksje co do działań public relations, w tym jakże modnego obecnie kreowania wizerunku oraz przenikania do PR reklamy – mówi dr hab. Piotr Łuszczykiewicz, kierownik Pracowni komunikacji medialnej w Kaliszu Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. Uczestnicy konferencji będą starali się odpowiedzieć na pytanie, czy rzeczywistości prezentowanej przez środki społecznego przekazu bliżej obecnie do jej odbicia, czy raczej świadomego jej definiowania.”
calisia.pl, http://www.calisia.pl/articles/14259-medialna-konferencja, data odczytu 2 V 2012, godzina odczytu 11.22.
Patrz też: http://www.filologia.kalisz.pl/komunikaty.htm,
http://search.babylon.com/?q=UAM+Kalisz+ proc.22Medialny+obraz+rzeczywisto proc.C5 proc.9Bci proc.22&babsrc=HP_ss&s=web&rlz=0&as=0&ac=0,
http://katalog-konferencyjny.pl/konferencja-naukowa.php?id=1398, http://www.faktykaliskie.pl/ i in., data odczytu 2 V 2012.
[2] Powyższe metody badawcze są wynikiem wdrożenia zasad wyłożonych w literaturze przedmiotu: S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2008; E. Babbie, Podstawy badań społecznych, Warszawa 2009;R. A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych, Bydgoszcz, Olsztyn 2007; Metody badania wizerunku w mediach, T. Gackowski, M. Łączyński (red.), Warszawa 2009, A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2004.
