Rozmawiamy z dr Joanną Plak-Warecką, naukowcem, badaczką, specjalistką polityki senioralnej i kwestii społecznych, autorką książek i wielu artykułów o systemach emerytalnych i innych zagadnieniach społecznych i ekonomicznych, ekspertką merytoryczną w projektach współfinansowanych ze środków unijnych. Obecnie jest zatrudniona w Instytucie Badań Edukacyjnych na stanowisku eksperta merytorycznego. Prywatnie wielbicielka jazdy MTB, filmów grozy oraz psów rasy labrador.

• Jest taka teoria w komunikacji społecznej i interpersonalnej, która zakłada, że komunikacja pozawerbalna to podstawa. Właśnie ze znaków pozawerbalnych czerpiemy większość informacji, z różnych badań wynika, że ponad 50 proc. Jednym z sygnałów pozawerbalnych, którym komunikujemy się z otoczeniem, niekoniecznie świadomie, to wygląd, sposób ubierania się, także zapach. Stąd też negatywne postrzeganie osób zaniedbanych zewnętrznie. I właśnie dlatego troska o wygląd i ubiór powinna być ważna w każdym wieku, także, a może zwłaszcza – senioralnym. Jak nas widzą, tak nas piszą – potwierdza to znane przysłowie. A jaki jest wizerunek polskich seniorów, czy są jakieś badania naukowe na ten temat?

Typowy polski senior nie przywiązuje dużej wagi do swojego wyglądu. Bardziej dba o to, by ubrania były wygodne i praktyczne – zapewniały ciepło, chroniły przed deszczem. Boi się także eksperymentować z kolorami, stawiając na bezpieczne, stonowane barwy. Duże znaczenie mają również kwestie finansowe. Często seniorzy muszą wybierać, jakie opłaty zrealizują. Nie starcza im pieniędzy na modne i dobre jakościowo ubrania, liczących się marek. Potwierdzają to badania przeprowadzone w 2015 roku przez Mobile Institute na zlecenie portalu internetowego Allegro[1]. Badaniem objęto 1561 osób korzystających z Internetu oraz 1840 osób robiących zakupy na Allegro. Badacze wyróżnili dwie kategorie seniorów. Do pierwszej zaliczają się osoby, które dbają o swój wygląd i starają się ubierać schludnie oraz stosownie do okoliczności. Stanowią ją tak zwani „młodsi” seniorzy. Druga kategoria to osoby, które nie przywiązują dużej wagi do swojego wyglądu. Jest im obojętne co na siebie włożą. Są to osoby w wieku 70+. Seniorzy, którzy niż zwracają uwagi na swój ubiór, z reguły zaniedbują także higienę osobistą, co dopełnia wizerunku starszego, zaniedbanego i zmęczonego życiem człowieka. Społeczeństwo również nie wspiera seniorów eksperymentujących z modą.

W sieci znajdują się porady, jak powinien się ubierać senior i nie ma tu miejsca na szaleństwa. Przykładowe porady brzmią następująco[2]. Kobieta po 60 roku życia powinna unikać: ubrań zbyt obszernych (zniekształcają sylwetkę), w drobne wzorki i kwiatki (postarzają), leginsów i spodni rurek (uwypuklają niedoskonałości sylwetki), sukienek i bluzek z głębokim dekoltem (odsłaniają szyję, która „zdradza” wiek), spódnic przed kolano (uwypuklają mankamenty sylwetki). Kobieta w wieku 60+ dobrze wygląda w: bluzkach koszulowych, sukienkach – kopertowych, trapezowych i rozkloszowanych o długości do połowy łydki; jeansach – ciemnych, ze średnim lub wysokim stanem; kardiganach; mokasynach; ewentualnie butach na niewysokim, stabilnym obcasie. Co do kolorystyki, zalecane są barwy pastelowe, beż, cappuccino, karmel; dopuszczane są także bardziej odważne kolory jak słoneczny żółty. W zakresie deseni rekomendowane są groszki, motywy zwierzęce, kwiaty, liście oraz pionowe paski. Mężczyzna w wieku 60+ dobrze wygląda w[3]: bawełnianych koszulach, czarnych i niebieskich jeansach, bluzach dresowych, T-shirtach pod szyję lub z dekoltem w serek, wełnianych swetrach pod szyję lub z dekoltem w serek; seniorzy nie powinni unikać noszenia marynarek. Z butów rekomendowane są: mokasyny, oxfordy (te ostatnie do wizytowych stylizacji). Mężczyzna 60+ powinien również posiadać w swojej garderobie pasek oraz krawat.

• Okres, kiedy przechodzi się na emeryturę, nierzadko staje się zarazem czasem, kiedy spada troska o siebie. No bo po co, skoro i tak nic nie trzeba, nigdzie się nie musi wychodzić, kiedy wszystko zależy tylko od nas i naszej woli. Taka świadomość i nagła zmiana sytuacji potrafią przytłoczyć i zniechęcić do troski o wygląd zewnętrzny.

W tym miejscu podzielę się z Czytelnikami dwiema dobrymi praktykami, które pokazują, że można inaczej. Pierwszym przykładem jest pan Andrzej Żylak z Rybnika[4] – prezes Rybnickiej Izby Przemysłowo-Handlowej i konsul honorowy Republiki Chorwacji, nazywany „najmodniejszym seniorem ze Śląska” lub „kolorowym ptakiem z Rybnika”, który nie boi się eksperymentować z modą. Senior sięga po odważne kolory, takie jak: jaskrawy zielony, różowy czy żółty; umiejętnie je ze sobą zestawiając. Nie boi się sięgać po ubrania „zarezerwowane dla młodych”, takie jak: krótkie spodnie, lniane koszule, sandały. Co więcej, z dużym wyczuciem dobiera do nich dodatki, takie jak kapelusze czy modne zegarki. Nie unika także wyrazistych wzorów, jak np. kwiaty. Innym dobrym przykładem jest Akademia Stylu Jelonkiewicz[5]. Właścicielka Akademii na swoich Warsztatach Stylu dla Seniorów uczy, że „moda jest dla każdego, a wiek nie ma znaczenia”. Zachęca seniorki do eksperymentowania z modą i przekonuje, że nie ma nic złego w wyróżnianiu się z tłumu. Na warsztatach każda z uczestniczek może liczyć na wskazówki dotyczące dobrania fasonów ubrań do typu sylwetki, tak by nie tylko ukryć mankamenty, ale także uwypuklić atuty. Pani Jelonkiewicz organizuje również pokazy mody dla seniorów, w ramach których modelki prezentują ubrania wyciągnięte z zakamarków własnej szafy, tworząc z nich niepowtarzalne stylizacje. Pokazom towarzyszy oprawa muzyczna – seniorki śpiewają piosenki, jak również recytują wiersze, a nawet odgrywają scenki kabaretowe. Wszystko dzieje się po to, by uświadomić uczestniczkom, że modą można się bawić i traktować ją z przymrużeniem oka.

• Lubimy piękno, stąd oglądamy się za atrakcyjnymi ludźmi, pięknymi kobietami czy przystojnymi, zadbanymi panami. Ale kiedy widzę na ulicy wypielęgnowaną seniorkę, to też spoglądam na nią, bo piękno, bez względu na wiek, zawsze przykuwa uwagę i cieszy oko, nastraja pozytywnie. A piękno można też wypracować, większość pięknych rzeczy, którymi się zachwycamy, to dzieło człowieka, wypracowane kulturowo, stąd też zadbany senior – wydaje się seniorem szczęśliwym i spełnionym, co chce poprzez swój wizerunek zaprezentować światu. Czy to słuszne założenia?

Można uznać, że zadbany, elegancki senior jest osobą szczęśliwą i spełnioną, ale jest to pewne uproszczenie. Miałam okazję poznać bardzo zadbane seniorki, wyróżniające się strojem, które w ten sposób próbowały zamaskować swoją samotność i problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie. Jedna z nich mieszkała w moim rodzinnym Lublinie. Zdecydowanie zwracała na siebie uwagę ubraniami, które były bardzo kolorowe jak na ówczesne czasy. Myślałam, że jest to osoba bardzo odważna i świetnie czująca się w swoim ciele, która mimo wieku nie boi się zaznaczyć swojej indywidualności. Jak się okazało, za tym strojem kryła się tragiczna historia osobista i rozpaczliwa próba odreagowania tego, co zaszło poprzez uzewnętrznienie stłumionych emocji w stroju. W sanatoriach też można zaobserwować bardzo eleganckie, starannie umalowane seniorki, które siedzą samotnie przy stolikach i piją w zamyśleniu kawę. To co odróżnia je od szczęśliwych i spełnionych seniorek, to ogromny smutek w oczach.

• Kurorty SPA reklamują się, zachęcając młodsze pokolenie, by sprezentowało karnet pobytowy swoim seniorom z rodziny. Jak szeroka jest ta oferta SPA, czy w formie wyjazdowej, czy na miejscu i czy cieszy się dużym zainteresowaniem?

Coraz więcej hoteli, kurortów SPA ma w swojej ofercie pakiety dla seniorów. Są one nie tylko korzystniejsze cenowo, ale również zawierają zabiegi dostosowane do potrzeb dojrzałego pacjenta. Takie pobyty cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Pakiety pobytowe dla seniorów, na zasadach komercyjnych, oferują również uzdrowiska i sanatoria. Oferta jest na tyle atrakcyjna, że korzystają z niej seniorzy z innych krajów UE, w tym w szczególności, Niemcy. W ramach pakietów senior ma zapewniony nocleg, pełne wyżywienie (także z uwzględnieniem zaleceń dietetycznych), dostęp do strefy basenów, saun, zabiegi rehabilitacyjne/lecznicze, udział w zajęciach rekreacyjnych i sportowych (w szczególności aqua aerobic, spacer z kijkami nordic walking) oraz dodatkowe atrakcje, jak m.in. udział w wycieczkach, wieczorkach tanecznych i wiele innych. Przykładowe pakiety dla seniorów to: „Senior w SPA-pakiet medyczny” (hotel Ventus SPA Mazury, Gołdap) „Rehabilitacja Zdrowie seniora 60+ w Domu Zdrojowym” (Świeradów Zdrój), „Pakiet ze SPA dla seniora” (hotel Anders, Stare Jabłonki), „SPA dla seniorów” (Royal Park, Mielno), „Pakiet dla seniorów” (hotel Dziki Potok, Karpacz). Warto podkreślić, że seniorzy, którzy zdecydują się wykupić pobyt w sanatorium lub hotelu medical spa; będą mogli skorzystać z zabiegów zaleconych przez lekarza w trakcie konsultacji medycznej, która odbędzie się po przyjeździe.

• Ofert dla seniorów w zakresie troski o swój wygląd nie brakuje. Są salony kosmetyczne oferujące w określone dni specjalne rabaty, podobnie funkcjonują usługi fryzjerskie. W dużych miastach Karty Seniora upoważniają właśnie do takich zniżek, salony usługowe mają umowy z miastem, które współfinansują usługi pielęgnacyjne. Czy seniorzy chętnie korzystają z tej oferty? I zapewne tylko kobiety?… Jak wygląda rynek usług medycyny estetycznej dla seniorów? Co najczęściej poprawiają sobie seniorzy w zakresie wyglądu, urody?

Seniorzy coraz bardziej świadomie i coraz chętniej dbają nie tylko o swoje zdrowie, ale także o wygląd. Ponieważ dojrzała skóra jest bardzo wymagająca, istotny jest właściwy dobór zabiegów. Zdaniem jednego z bardziej znanych chirurgów plastyków[6], do zabiegów z zakresu medycyny estetycznej/kosmetologii, polecanych seniorom, można zaliczyć, takie jak:

1. Mezoterapia igłowa, która nawilża; regeneruje i odżywia skórę. Można ją wykonać na twarzy, szyi, dekolcie, a także na grzbietach dłoni. Zabieg polega na wykonaniu serii nakłuć cienką igłą w wybranym obszarze i wstrzyknięciu specjalnie dobranego preparatu, np. kwasu hialurynowego. Zabieg trwa od 30 do 60 minut. Chociaż efekty widać już po kilku dniach, zaleca się przeprowadzenie kilku sesji mezoterapii.
2. Endermologia LPG Alliance to zabieg, który ma na celu redukcję zmarszczek oraz przywrócenie jędrności skórze; umożliwia także poprawę owalu i rozświetlenie twarzy. Zabieg ma formę przyjemnego masażu, z wykorzystaniem specjalistycznej aparatury. Trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut.
3. Zabiegi laserowe – wyrównują koloryt skóry i usuwają przebarwienia, rumienie, pajączki naczyniowe oraz zmniejszają nieestetyczne blizny i bruzdy. Stanowią one alternatywę dla botoksu czy liftingu, ponieważ przywracają jędrność twarzy. Zabiegi trwają od kilku do kilkudziesięciu minut. Pacjentka po ich wykonaniu dostaje specjalne zalecenia pielęgnacyjne.
4. Peelingi chemiczne – przynoszą podobne rezultaty jak zabiegi laserowe, tzn. spłycają blizny, niwelują przebarwienia, ujędrniają skórę. Peelingiem, szczególnie zalecanym dla osób w wieku 50+, które chcą spowolnić procesy starzenia się; jest Perfect Peel[7]. Ten zabieg z wykorzystaniem kwasów i witaminy C, przebiega dwuetapowo, tj. w gabinecie i w domu pacjenta. Rezultaty widać po około tygodniu. Skóra jest odżywiona, rozświetlona, dzięki czemu pacjentka wygląda młodziej. Innym polecanym peelingiem jest Image Wrinkle Lift[8], który ma działanie przeciwzmarszczkowe i regenerujące, a bazuje na kwasie glikolowym i komórkach macierzystych Budlei Dawida.

Seniorzy zainteresowani zabiegami z zakresu kosmetologii lub medycyny estetycznej mogą również skorzystać z oferty dostępnej w wymienionych miejscach. Pierwszym z nich jest salon kosmetyczny Healthy Beauty[9] z Warszawy, który posiada w swojej ofercie trzy zabiegi adresowane do seniorek. Należą do nich:

1. Liftingujący zabieg na twarz Pro-Lift – rezultatem jest młodsza, wygładzono skóra o zdrowym kolorycie, do zabiegu wykorzystywane są kosmetyki Yonelle.
2. Przeciwzmarszczkowy zabieg Contra-wrinkle – ma na celu spłycenie zmarszczek i poprawę owalu twarzy, poprzez zastosowanie kosmetyków z retinolem stymulujących odnowę komórek skóry.
3. Stymulujący odnowę zabieg Contra-Age 50+ – jest to zabieg silnie liftingujący, mający na celu poprawę owalu twarzy, nawilżenie skóry i poprawienie jej elastyczności. W rezultacie twarz wygląda młodziej i zdrowiej.

Kolejna propozycja to zabiegi znajdujące się w ofercie kliniki Miracki[10]. Należą do nich:

1. Obkurczanie skóry ultradźwiękami – jest to zabieg z wykorzystaniem skoncentrowanej energii fal ultradźwiękowych (HIFU). Ta innowacyjna technologia umożliwia podgrzanie wewnętrzne skóry i tkanki tłuszczowej do temperatury powyżej 65 stopni, w wyniku czego dochodzi do mikrouszkodzeń i tym samym intensywnej przebudowy i obkurczania skóry oraz redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej z okolic podbródka lub policzków.
2. Laserowe odmładzanie twarzy (resurfacing twarzy) – z wykorzystaniem lasera frakcyjnego – pobudza procesy regeneracyjne, produkcję kolagenu, który odpowiada za elastyczność i jędrność skóry. Laser wykonuje maleńkie uszkodzenia w skórze, a w miejscu ich powstania odbudowuje się zdrowsza i mocniejsza tkanka. Tym samym kondycja skóry ulega znaczącej poprawie.
3. Nici liftingujące – jest to zabieg polegający na wprowadzeniu pod skórę cieniutkich, a jednocześnie mocnych włókien. Nici podnoszą i podtrzymują opadające tkanki. Proces ich rozpuszczania trwa od 6 do 8 miesięcy. Należy podkreślić, że w wyniku zabiegu zostaje pobudzony proces syntezy kalogenu i elastyny, co sprawia że efekt jest utrzymany przez około 24 miesiące.

Zatem rynek medycyny estetycznej i specjalistycznej kosmetologii ma sporo do zaoferowania osobom w wieku 50+. Jednak (przeciętne) seniorki rzadziej korzystają z zabiegów medycyny estetycznej niż kobiety w dojrzałym (ale jeszcze nie senioralnym) wieku. Powodem jest bariera psychologiczna, ale także brak środków finansowych. Takie zabiegi są dosyć kosztowne, a statystyczna polska seniorka nie jest zamożna. Dojrzałe kobiety korzystające z usług beauty & wellness z reguły decydują się na wizytę u fryzjerki (farbowanie i strzyżenie włosów), kosmetyczki (wygładzenie i regeneracja skóry dłoni) oraz zabiegi na twarz i dekolt (spłycanie zmarszczek, rozjaśnianie przebarwień), jak również masaże relaksacyjne lub zdrowotne.

• A czy w ogóle wypada, by seniorka pokazywała się w modnym makijażu, z czerwonymi paznokciami i długimi rzęsami? Czy to nie przesada? Bo wielu ma właśnie takie raczej konserwatywne podejście – babcia powinna zajmować się wnukami, ubierać skromnie, i z pokorą nosić siwiznę we włosach upiętych w skromny koczek. Chociaż ta babcia może mieć niewiele ponad 50 lat i wiele chęci do życia i poszukuje nowych doznań. Co wypada, a co nie w wieku senioralnym? Czy jakaś magiczna granica wieku, kiedy można określić, stop, teraz już tylko kapcie i tv?

W każdym wieku należy dbać o to, żeby ubiór czy makijaż pasowały do kobiety, żeby nie wyglądała zbyt krzykliwie, czy wulgarnie. Bez względu na lata, potrzebne jest wyczucie. Jeżeli seniorka ma zgrabną sylwetkę lub po prostu dobrze czuje się w swoim ciele, nie powinna unikać noszenia krótszych sukienek, leginsów czy obcisłych ubrań. Jeżeli lubi wyraziste kolory, nie powinna z nich rezygnować. Obecnie na popularności zyskuje trend body positive, zakładający, że ciało w każdym rozmiarze może być piękne i tym samym należy je akceptować. To samo dotyczy wieku. Dojrzałe ciało również może być zadbane i atrakcyjne. Beata Kozidrak jest kobietą zdecydowanie dojrzałą, a nie boi się podkreślać swoich atutów ubiorem. Z kolei modelka w wieku senioralnym – Helena Norowicz – pokazuje, że seniorka również może być modna i ubrana, zgodnie z obowiązującymi trendami. Magiczna granica wieku jest jedynie w naszych głowach i tylko my siebie ograniczamy.

• W serialu „Ranczo” Kusy oświeca seniorkę Michałową, zakochaną w Japyczu, że nie ma granic wieku dla ludzkiego szczęścia, że nigdy nie jest za późno. Że to nieważne, co ludzie gadają, bo na ludzkie gadanie i tak nie ma rady. To właśnie chyba dobra rada?

To jest bardzo dobra rada. Ludzie zawsze znajdą temat, który będzie warty przedyskutowania/ oplotkowania. Nie mamy na to wpływu. Wpływ możemy mieć jedynie na nasz stosunek wobec złośliwych komentarzy. Ważne, żebyśmy dobrze czuli się z samymi sobą, a nie ulegali presji społecznej.

• No ale jednak seniorka w mini i na modnych platformach czy w dżinsach ze stylizowanymi topowymi dziurami… Albo senior z przyczernioną czupryną i w glanach z ćwiekami… Hm… To jednak gdzieś ta granica, co wypada, a co nie, istnieje?…

Taka osoba budzi zdziwienie w „normalnym” społeczeństwie, które kieruje się swoimi wartościami i ma określone oczekiwania wobec osób w pewnym wieku. Jednak są środowiska, np. artystyczne, w których taka osoba będzie przyjęta z otwartymi ramionami i jej wygląd nie wzbudzi kontrowersji. Przyczerniona czupryna i glany z ćwiekami to idealna stylizacja dla muzyka rockowego. Gdzie są granice? Najlepiej gdzieś w połowie drogi między tym, co zostało przyjęte za normę w danym społeczeństwie, a tym, co stanowi normę dla nas. Np. spodnie z dziurami można włożyć do sklepu, ale już na mszę do kościoła należy się ubrać w sposób akceptowalny dla tego miejsca.

Dziękuję za rozmowę.

Pytania zadawała P.M. Wiśniewska 

Joanna Plak-Warecka, dr nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, absolwentka Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, studiów podyplomowych z zakresu geriatrii i opieki długoterminowej w Medycznym Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz studiów podyplomowych z zakresu Public Relations w badaniach naukowych w Wyższej Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie. Posiada doświadczenie w pracy na rzecz: instytucji badawczych, instytucji szkolnictwa wyższego, instytucji rynku pracy, organizacji pozarządowych. Doświadczony wykładowca akademicki, trener, ekspert merytoryczny i koordynator w projektach unijnych. Pełniła funkcję krajowego koordynatora ds. EURES (Europejskie Służby Zatrudnienia) z ramienia KG OHP. Posiada doświadczenie w zarządzaniu zespołami w strukturze rozproszonej. Jej zainteresowania badawcze obejmują: gerontologię społeczną, politykę społeczną wobec starości i ludzi starych, ubezpieczenia społeczne (w szczególności ubezpieczenia emerytalne), włoską politykę społeczną. Autorka trzech monografii, redaktor naukowy dwóch monografii, autorka ponad 100 artykułów poświęconych tematyce społeczno-ekonomicznej, pięciu kontentów naukowych, dwóch raportów, jak również jednej recenzji naukowej.

[1] Źródło: „Raport Polska Strojna. Zainteresowanie modą i zakupy modowe Polaków 2015”.

[2] Źródło: https://lodz.pl/artykul/modna-seniorka-jak-sie-ubierac-po-60-ubrania-dla-kobiety-po-60-poradnik-53608/, dostęp 23.01.2023

[3] Źródło: https://lodz.pl/artykul/modna-seniorka-jak-sie-ubierac-po-60-ubrania-dla-kobiety-po-60-poradnik-53608/, dostęp 23.01.2023

[4] Źródło: https://gazetawroclawska.pl/moda-dla-seniora-andrzej-zylak-z-rybnika-tworzy-wlasny-styl-przyciaga-uwage-jaskrawymi-kolorami-to-najmodniejszy-senior-w-polsce/ga/c11-16467911/zd/58359539 , dostęp 23.01.2023

[5] Źródło: https://twoj-wizerunek.com/wizerunek-seniora/moda-dla-seniorow/ ,dostęp 23.01.2023

[6] Źródło: https://www.drszczyt.pl/blog/jakie-zabiegi-na-twarz-po-50-zabiegi-dla-skory-dojrzalej , dostęp 23.01.2023

[7] Zabieg dostępny w jednej z dwóch klinik dr Marka Szczyta – w Konstancinie lub warszawskim Wilanowie.

[8] Zabieg dostępny w jednej z dwóch klinik dr Marka Szczyta – w Konstancinie lub warszawskim Wilanowie

[9] Źródło: https://www.healthybeauty.pl/zabiegi-kosmetyczne-dla-seniorow , dostęp 23.01.2023

[10] Źródło: https://klinikamiracki.pl/odmladzanie-twarzy-po-60/ , dostęp 23.01.2023