Rozmawiamy z dr Joanną Plak-Warecką, naukowcem, badaczką, specjalistką polityki senioralnej i kwestii społecznych, autorką książek i wielu artykułów o systemach emerytalnych i innych zagadnieniach społecznych i ekonomicznych, ekspertką merytoryczną w projektach współfinansowanych ze środków unijnych. Obecnie jest zatrudniona w Instytucie Badań Edukacyjnych na stanowisku eksperta merytorycznego. Prywatnie wielbicielka jazdy MTB, filmów grozy oraz psów rasy labrador.

• Seks w wieku senioralnym to trudny temat? Zwłaszcza w polskim społeczeństwie?

Seks w wieku senioralnym to w dalszym ciągu trudny temat. U jednych wywołuje złośliwe uśmiechy i komentarze, u innych powoduje zawstydzenie lub wręcz zażenowanie. Jest to typowa reakcja w polskim społeczeństwie, w szczególności w małych miastach i na terenach wiejskich. Należy jednak podkreślić, że seniorzy także są istotami seksualnymi, a dzięki postępowi medycyny mogą cieszyć się swoją seksualnością bardzo długo. Bez wątpienia seks w wieku senioralnym wiąże się z pewnymi wyzwaniami w postaci zaburzeń seksualnych, takich jak: zaburzenia erekcji, opóźniony wytrysk lub jego brak, trwały lub nawracający zanik myśli i fantazji seksualnych / potrzeby aktywności seksualnej (mężczyźni) oraz zaburzenia orgazmu / brak orgazmu/osłabienie doznań, ból podczas stosunku, obniżenie libido (kobiety). Jeżeli problemy są spowodowane niewłaściwym stylem życia (brak snu, brak ruchu, nałogi) lub niewłaściwym odżywianiem (śmieciowe jedzenie, słodycze), pomocne może się okazać wyeliminowanie szkodliwych nawyków i zachowań (wdrożenie zbilansowanej diety, wysypianie się, rezygnacja z alkoholu/papierosów, zwiększenie aktywności fizycznej). W trudniejszych przypadkach seniorzy mogą skorzystać z leków przepisanych przez lekarza lub z innych produktów dostępnych na rynku, takich jak m.in. preparaty na podniesienie libido kobiet (są dostępne bez recepty; mają w swoim składzie żeńszeń, rozmaryn czy lubczyk, które działają jak afrodyzjaki), Viagra (bardzo popularny lek na potencję dla mężczyzn), iniekcje w prącie (zastrzyki jako alternatywa dla mężczyzn nie mogących przyjmować Viagry z powodów zdrowotnych), aparaty próżniowe wspomagające erekcję (pompki erekcyjne), metoda Renova (terapia falą uderzeniową w celu poprawy ukrwienia penisa i wywołania erekcji), pierścień erekcyjny, a nawet protezy penisa[1].

• Tabu zdaje się być powoli przełamywane, media w tym służą pomocą, bardzo delikatnie wprawdzie, ale liczy się każdy krok. Program „Sanatorium miłości” pokazuje, ze randkować i zakochać się można w każdym wieku, serial „Ranczo” i wyznania erotyczne Michałowej czy aluzje Stacha Japycza, takie bardzo subtelne, ale istniejące, dodają odwagi seniorom, uświadamiają, że ta strona życia też jest ważna. Bo przecież jest, i to w każdym wieku, także tym senioralnym?

Dowodem na przełamanie tabu, jest także inicjatywa 60-letniej Suzanne Noble, która otworzyła internetowy sklep erotyczny, dedykowany seniorom, o nazwie „Sunset Satisfaction”[2]. W sklepie dostępne są nie tylko gadżety erotyczne (dostarczające mniej intensywnych doznań, niż te dostępne w innych sex-shopach), ale również książki poruszające temat seksualności seniorów. Dodatkowo właścicielka sklepu, wraz ze swoim partnerem, prowadzi podcasty o seksie dla seniorów –„Sex advice for Seniors. Udostępnione filmiki mają miliony odsłon, a jej konto na Tik Toku obserwuje ponad 50 tys. osób w wieku 50+, które chętnie dzielą się własnymi historiami, także tymi trudnymi. Podcasty nie dotyczą jedynie seksu. Suzanne porusza w nich także takie tematy, jak: związki i codzienne życie osób w wieku 50+, utrzymanie pasji w relacji, radzenie sobie z żałobą. Niestety z oferty Suzanne mogą skorzystać jedynie seniorzy znający język angielski, ponieważ w tym języku prowadzone są podcasty oraz strona internetowa sklepu.

• A jak sprawy seksu seniorów traktuje film, literatura światowa?

Kino, literatura coraz bardziej otwierają się na seksualność seniorów. Powstało wiele interesujących filmów oraz seriali, traktujących o tej tematyce. Jednym z nich jest genialny film: Powodzenia Leo Grande z 2022 roku, opowiadający historię kobiety, która po śmierci męża korzysta z usług „sex workera”, by w końcu zaakceptować i pokochać własne ciało oraz nauczyć się, jak osiągnąć spełnienie seksualne. Kolejny film, zatytułowany: Pozycja obowiązkowa (2018) opowiada historię czterech przyjaciółek, które spotykają się cyklicznie, by we własnym gronie podzielić się refleksjami na temat przeczytanych książek. Przełomowe dla ich życia erotycznego i miłosnego staje się spotkanie w trakcie którego omawiają 50 twarzy Greya. Ciekawą propozycja jest również film: Lepiej późno niż później (2003) opowiadający o pięknej, ale niełatwej miłości dwojga dojrzałych osób, po przejściach. Nie brakuje w nim romantyzmu, ale także erotyki. Ciekawe ujęcie seksualności zostało zaprezentowane w filmie – Darling I lowe ju (2010). Jest to opowieść o grupie Polaków, którzy spędzają wakacje w Egipcie. Wśród nich jest seniorka, która wyraźnie poszukuje przygody o zabarwieniu erotycznym z udziałem jednego z miejscowych, dużo młodszych chłopaków. Dlaczego szuka seksu i namiastki uczucia za granicą? Ponieważ nie mogła znaleźć go w Polsce, a bardzo potrzebuje poczuć się adorowana i pożądana, nawet jeśli zdaje sobie sprawę, że jest to fikcja, złudzenie kupione za pieniądze. Wątek seniorki rozpaczliwie poszukującej miłości pojawia się także serialu HBO – Biały Lotos. Tanya, bo o niej mowa, jest bardzo samotną bogatą kobietą, niestabilną emocjonalnie, uzależnioną od alkoholu. W pierwszym sezonie poznaje męża, który miał ją wyswobodzić z samotności, a jak się okazało w drugim sezonie, tylko ją pogłębił i (pośrednio) przyczynił się do katastrofy. Bardzo ciekawą propozycją jest polski film: Lekcja miłości. Główną bohaterką jest mieszkająca we Włoszech, blisko 70-letnia Jola, która odchodzi od porywczego męża i wraca do Polski, by zacząć żyć pełnią życia. W kraju poznaje Wojtka, w którym się zakochuje. Historia Joli potwierdza, że w każdym wieku można poznać drugą połówkę, a na miłość nigdy nie jest za późno. Na uwagę zasługuje także krótki film – Sex na emeryturze – zrealizowany przez seniorów, szukających odpowiedzi na pytanie – czy na emeryturze jest miejsce na aktywność seksualną? Film uświadamia, nie tylko seniorom, ale także pozostałym widzom, że pragnienia i myśli związane z seksualnością w jesieni życia, są takie same jak w innych grupach wiekowych[3].

W literaturze również pojawia się wątek dojrzałej miłości i seksualności. Przykładem jest książka: Spóźnieni kochankowie Williama Whartona. W opisie książki czytamy: „Jack – biznesmen – porzuca świat interesów, aby na powrót odkryć swoje życie, malując ulice Paryża i żyjąc jak kloszard. Spotkanie z Mirabelle, niewidomą, siedemdziesięcioletnią kobietą, odmienia całe jego życie. Związek, który się między nimi rodzi, okazuje się zaskakujący: potężny, niewinny, a jednocześnie głęboko erotyczny. To cudownie ciepła opowieść o miłości, która pokonuje wszelkie bariery, nawet barierę śmierci”[4].

• Czy prym w życiu seksualnym seniorów wiodą kobiety czy panowie?

Na to pytanie ciężko udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Z jednej strony kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, bardziej dbają o zdrowie, więc teoretycznie powinny być aktywniejsze (także) seksualnie niż rówieśnicy. Są również bardziej zainteresowane zgłębianiem wiedzy na temat swojej seksualności, m.in. poprzez lekturę stosownych książek czy słuchanie dedykowanych podcastów. Z drugiej strony u wielu kobiet, wraz z menopauzą, dochodzi do spadku zainteresowania seksem, obniżenia libido, ich ciało ulega zmianie i patrzą na siebie bardziej krytycznie, co może przekładać się na (czasowe) wycofanie z aktywności seksualnej. Może dlatego okazuje się, że (statystycznie) mężczyźni są bardziej aktywni seksualnie, przy czym częstotliwość uprawianego seksu nie przekłada się na zadowolenie z jego jakości. Jednocześnie kobiety aktywnie poszukują partnerów na jesień życia, o czym świadczy duża liczba korzystających z randkowych portali internetowych czy biorących udział w programach takich jak: „Sanatorium miłości” czy „Rolnik szuka żony”. Są także bardziej świadome swoich potrzeb i wiedzą czego oczekują od partnera, a dla części nich okres po menopauzie jest szansą na czerpanie w pełni radości z życia seksualnego, ponieważ nie zajdą już w ciążę. Bez wątpienia współczesna medycyna ułatwia zarówno kobietom, jak i mężczyznom, korzystanie z seksu do późnych lat, wspierając ich w zaburzeniach wynikających ze starzenia się organizmu. I w sumie coraz mniej dziwi, gdy starszy mężczyzna, wybiera na kochankę dużo młodszą kobietę, a seniorka decyduje się na romans z kochankiem w wieku jej dojrzałego syna.

• Czy istnieją książki, może poradniki, dotyczące seksu w starszym wieku?

Przykładem poradnika poruszającego tę tematykę jest książka P. Błajeta: Zdrowie i seks seniorów. Z opisu możemy dowiedzieć się, że: „W sytuacjach granicznych, np. w stanie miłosnego uniesienia czy podczas trudnej wspinaczki górskiej, najpełniej doświadcza się jedności tego, co powszechnie, choć błędnie, dzieli się na odrębne byty: ciało i duszę. Wówczas bowiem dwie sfery naszego ja zbliżają się do siebie i tworzą harmonijny związek – można wtedy mówić o witalności i zdrowiu człowieka. ‘Ogołoceni’ ze wszystkiego (w przenośni – jak w górach, lub dosłownie – jak w seksie), odkrywamy jedność i wynikającą z niej moc naszej cielesno-duchowej natury. Wiek senioralny, zwany III wiekiem albo III tercją życia, jest zwieńczeniem ludzkich losów. Przebieg tej fazy zależy od wcześniejszych zdarzeń. Jednakże nawet gdy dotychczas ponosiliśmy porażki, zawsze jest czas, aby zmienić swoje życie. Aktywność i wgląd w siebie pozwalają odkryć pokłady sił, które z różnych powodów nie zostały do tej pory uwolnione. Sport i seks należą do najbardziej przystępnych, a jednocześnie efektywnych metod skoncentrowania się na sobie i aktualizacji potencjału wewnętrznego, a przez to – doświadczania radości. Jedna i druga forma działania wzmacnia zdrowie i może być traktowana jako jego wskaźnik. Obie stanowią najlepsze antidotum na stereotyp ukazujący seniora jako pacjenta geriatrycznego, który chcąc w miarę normalnie funkcjonować, musi systematycznie odwiedzać lekarza i przyjmować leki”[5]. Inną propozycją jest książka autorstwa S.H Rosenthal: Seks po 40-tce. Odkryj na nowo swoje silne strony, która zgodnie z opisem Wydawcy, jest „obszernym i wyczerpującym poradnikiem zdrowia seksualnego dla osób starszych”. W książce poruszono takie tematy, jak: zastosowanie Viagry i płynące z tego korzyści, wpływ procesu starzenia się na erekcję, różne metody leczenia problemów z erekcją, estrogenowa terapia zastępcza po menopauzie, cieszenie się seksem mimo artretyzmu lub bólów krzyża, ocena i leczenie bolesnych stosunków seksualnych, przemiany seksualne u kobiet po czterdziestce, prowadzenie satysfakcjonującego życia seksualnego mimo chorób serca, dbanie o ciśnienie krwi z zachowaniem sprawności seksualnej, leki na receptę mogące blokować reakcje seksualne; starszy mężczyzna – seks a problemy z prostatą; pomoc starszemu partnerowi w osiągnięciu pełnej erekcji; życie seksualne po histerektomii; intensywność doznań mimo coraz starszego wieku[6].

• Czy seks seniorów to tabu polskie czy takie bardziej ogólnoświatowe?

Seks seniorów pomału przestaje być tematem tabu. Pojawia się w filmach, książkach, sztukach teatralnych. Powstają publikacje poświęcone temu zagadnieniu. Na rynku pojawiają się produkty, leki umożliwiające wydłużenie aktywności seksualnej seniorów. Rośnie odsetek związków z dużą różnicą wieku między partnerami, co nie budzi już takiego zdziwienia jak kilkanaście lat temu. Ten proces już się dzieje. W jednych krajach szybciej, w innych wolniej, ale się dzieje. Cieszą takie inicjatywy jak ta autorstwa Suzanne Noble. Oby było ich więcej. Bo seniorzy potrzebują seksu i bliskości, nawet jeśli (jeszcze) boją się o tym otwarcie rozmawiać.

Dziękuję.

Pytania zadawała P.M. Wiśniewska

Joanna Plak-Warecka, dr nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, absolwentka Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, studiów podyplomowych z zakresu geriatrii i opieki długoterminowej w Medycznym Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz studiów podyplomowych z zakresu Public Relations w badaniach naukowych w Wyższej Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie. Posiada doświadczenie w pracy na rzecz: instytucji badawczych, instytucji szkolnictwa wyższego, instytucji rynku pracy, organizacji pozarządowych. Doświadczony wykładowca akademicki, trener, ekspert merytoryczny i koordynator w projektach unijnych. Pełniła funkcję krajowego koordynatora ds. EURES (Europejskie Służby Zatrudnienia) z ramienia KG OHP. Posiada doświadczenie w zarządzaniu zespołami w strukturze rozproszonej. Jej zainteresowania badawcze obejmują: gerontologię społeczną, politykę społeczną wobec starości i ludzi starych, ubezpieczenia społeczne (w szczególności ubezpieczenia emerytalne), włoską politykę społeczną. Autorka trzech monografii, redaktor naukowy dwóch monografii, autorka ponad 100 artykułów poświęconych tematyce społeczno-ekonomicznej, pięciu kontentów naukowych, dwóch raportów, jak również jednej recenzji naukowej.

[1] Opracowanie własne [w:] https://spoleczenstwo.com.pl/dr-j-plak-warecka-milosc-i-zycie-seksualne-seniorow/, dostęp 05.01.2023 r.

[2] Źródło: https://sunsetsatisfaction.com , dostęp 05.01.2023 r.

[3] Żródło: http://www.szczecinfilmfestival.com/pl/movie/888/sex_na_emeryturze, dostęp 05.01.2023 r.

[4] Źródło: https://www.empik.com/spoznieni-kochankowie-wharton-william,p1064692291,ksiazka-p, dostęp 05.01.2023 r.

[5] Źródło: https://wydawnictwo.umk.pl/pl/products/4898/zdrowie-i-seks-seniorow, dostęp 05.01.2023 r.

[6] Źródło: https://www.empik.com/seks-po-40-tce-odkryj-na-nowo-swoje-silne-strony-rosenthal-saul-h,prod7080158,ksiazka-p, dostęp 05.01.2023 r.